Xơ Vữa Động Mạch Cảnh: Dấu hiệu và Giải pháp Điều trị

Xơ vữa động mạch cảnh là căn bệnh nguy hiểm, xảy ra ở động mạch cảnh, hệ thống động mạch có nhiệm vụ cung cấp máu để nuôi dưỡng các tế bào não. Khi tình trạng xơ vữa diễn ra ở động mạch này, bệnh nhân dễ gặp phải tình trạng thiếu máu não, cơn đột quỵ não thoáng qua hoặc nguy hiểm hơn là cơn đột quỵ thật sự gây nguy cơ tử vong và tàn tật cao.

Tìm hiểu về bệnh xơ vữa động mạch cảnh

Động mạch cảnh là một trong những hệ thống mạch máu có vai trò đặc biệt quan trọng, thực hiện chức năng đưa máu giàu oxy và dưỡng chất từ tim lên não để nuôi dưỡng các tế bào não. Chúng ta có hai động mạch cảnh ở hai bên, đối xứng nhau qua đường giữa. Có 3 loại động mạch cảnh là động mạch cảnh chung, động mạch cảnh trong và động mạch cảnh ngoài. Trong đó, động mạch cảnh chung từ tim hướng lên đoạn phân nhánh rồi chia nhánh tại vùng cổ, trên sụn giáp, đi qua đốt sống cổ thứ tư.

Được biết, động mạch cảnh trong đảm nhận nhiệm vụ cung cấp máu cho hộp sọ, da đầu vùng trán và ổ mắt. Động mạch cảnh ngoài có nhiệm vụ cung cấp máu cho các cơ quan ở đầu mặt cổ, nằm phía bên ngoài của hộp sọ. Việc động mạch cảnh gặp vấn đề như hẹp, xơ vữa thường xảy ra ở người cao tuổi, từ 50 trở lên, hiếm gặp ở những người trẻ tuổi. Các bệnh lý về động mạch này thường tiến triển âm thầm và có thể dự phòng bằng cách sớm phát hiện các yếu tố bất thường và thay đổi yếu tố nguy cơ. 

Xơ vữa động mạch cảnh diễn ra rất phổ biến, là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây ra các cơn đột quỵ thoáng qua (thiếu máu não) hay các cơn đột quỵ chính thức. Xơ vữa động mạch cảnh là tình trạng tích tụ cholesterol và các chất lắng đọng tại thành động mạch cảnh. Hậu quả là lòng mạch dày lên, dòng chảy của máu bị thu hẹp, đồng thời thành mạch cũng trở nên kém đàn hồi. Xơ vữa động mạch cảnh còn có thể dẫn đến sự hình thành của cục máu đông do mảng xơ vữa tách ra, gây nguy cơ tắc mạch máu não và nhiều biến chứng nguy hiểm cho người bệnh. 

Xơ vữa động mạch cảnh – Dấu hiệu nhận biết 

Xơ vữa động mạch cảnh (XVĐMC) là bệnh lý tiến triển một cách âm thầm, đa phần người bệnh sẽ không biết rằng động mạch của mình đang bị xơ vữa ở giai đoạn đầu. Bệnh trải qua một thời gian tích tụ cholesterol và lắng đọng các chất ở lòng thành mạch trong thời gian dài. 

Ở giai đoạn ban đầu, thành mạch bị tổn thương do sự rối loạn huyết động dẫn đến cấu trúc bị biến đổi, tạo điều kiện cho các tế bào có hạt tích tụ, gây ra hiện tượng lắng đọng lipid, làm xuất hiện các vệt mỡ ở bề mặt nội mạc. Theo thống kê, tình trạng này có thể bắt đầu xuất hiện ở những người dưới 20 tuổi, ở những người từ 30 – 39 tuổi, có đến 60% có dấu hiệu xơ vữa động mạch. Tuy nhiên, phải đến 50 – 60 tuổi, các biểu hiện của bệnh mới rõ ràng, dễ nhận biết hơn. 

Đa phần, người bệnh sẽ không biết mình mắc căn bệnh này nếu không thăm khám, tầm soát kiểm tra sức khỏe, chỉ khi các triệu chứng bệnh nghiêm trọng, rõ ràng mới nhận ra. Một số dấu hiệu của xơ vữa động mạch có thể kể đến như:

• Suy giảm thị lực do thiếu hụt lượng máu lên não dẫn đến người bệnh bị nhìn mờ, suy giảm thị lực đột ngột ở một hoặc 2 bên mắt gây ra hiện tượng mất thị lực tạm thời
• Rối loạn ngôn ngữ khiến người bệnh gặp khó khăn trong việc diễn đạt suy nghĩ, lời nói của mình, có thể rơi vào hiện tượng nói ngọng, nói đớt, câu nói không rõ ràng, lời nói không được tròn vành rõ chữ
• Rối loạn vận động do đột nhiên bị yếu hoặc liệt một bên tay chân dẫn đến mất thăng bằng, đứng không vững, viết nguệch, đánh rơi đồ…

Các triệu chứng này sẽ thường xuyên xảy ra, xuất hiện một cách đột ngột, thường kéo dài từ vài phút cho đến vài giờ rồi biến mất. Điều này sẽ khiến người bệnh chủ quan, cho rằng đây là chứng thiếu máu não thông thường, chỉ tìm cách tăng cường lượng máu lên não mà không biết rằng mức độ xơ vữa động mạch của mình đang nghiêm trọng. Việc không kịp thời phát hiện và điều trị sẽ khiến người bệnh dễ bị đột quỵ não, đây là căn bệnh gây tỷ lệ tử vong và tàn tật cực kỳ cao, chỉ sau các bệnh lý về tim mạch.

Nguyên nhân gây xơ vữa động mạch cảnh 

Sở dĩ động mạch cảnh có thể hoạt động trơn tru là vì trong lòng động mạch này được lót bởi một lớp nội mô mềm. Khi lớp nội mạc này bị tổn thương, sẽ khiến các tế bào dạng hạt tích tụ thành từng đám ở dưới lớp nội mô, gây ra hiện tượng rối loạn thành mạch, làm lắng đọng lipid, các tế bào viêm và gây ra những vệt mỡ trên bề mặt của lớp mô mềm này. Sự tích tụ của cholesterol và acid béo càng nhiều sẽ càng làm cho mảng xơ vữa phát triển. Đây chính là quá trình hình thành của tình trạng xơ vữa ở động mạch cảnh.

Đến nay, người ta vẫn chưa thể xác định được nguyên nhân chính xác của căn bệnh này. Tuy nhiên, nhiều nghiên cứu phát hiện rằng, sự hình thành của xơ vữa động mạch có liên quan đến sự rối loạn huyết động trong cơ thể, từ đó khiến lớp nội mô mềm bị tổn thương, tạo điều kiện cho cholesterol, canxi và các tế bào viêm lắng đọng, tích tụ. Xơ vữa động mạch còn liên quan đến quá trình thoái hóa của động mạch do tuổi tác. Do đó, bệnh thường phổ biến, có các triệu chứng rõ ràng ở người cao tuổi hơn người trẻ tuổi. 

Các yếu tố làm nguy cơ xơ vữa động mạch cảnh thường là:

• Tăng huyết áp: Tăng huyết áp và xơ vữa động mạch có liên quan mật thiết với nhau, sự gia tăng đột ngột của huyết áp làm tăng sinh các tế bào cơ trơn khiến thành mạch dày lên, đồng thời cũng dễ khiến mảng xơ vữa bị nứt ra, gây ra các cục máu đông di chuyển trong lòng mạch. 
• Rối loạn lipid máu: Do sự gia tăng của cholesterol xấu (LDL) và sự giảm đi của các cholesterol tốt trong cơ thể (HDL), dẫn đến sự tích tụ của lipid, các vệt mỡ trong lòng động mạch
• Do hút thuốc lá: Hút thuốc lá có thể làm giảm HDL và tăng LDL, tăng triglyceride (mỡ máu). Ngoài ra, trong khói thuốc lá chứa carbon monoxide, có thể làm tổn thương, ảnh hưởng đến khả năng đàn hồi của thành mạch gây ra hiện tượng xơ vữa động mạch. 
• Lười vận động: Những người có lối sống tĩnh tại, ít vận động, thường xuyên đứng/ngồi/nằm một chỗ thường có khả năng lưu thông khí huyết kém, dễ mắc các bệnh lý về mạch vành, đặc biệt là xơ vữa động mạch cảnh. 
• Do bệnh lý: Các bệnh lý như đái tháo đường, cao huyết áp thường gây áp lực lên thành động mạch, làm gia tăng quá trình tích tụ, lắng đọng cholesterol và lipid, khiến thành mạch tổn thương, dễ bị xơ vữa, tắc nghẽn hơn người bình thường.
• Người có chế độ ăn uống kém lành mạnh: Những người thường xuyên sử dụng thức ăn nhiều dầu mỡ, đồ ăn nhanh, thực phẩm chế biến sẵn, thức ăn nhiều muối đường, giàu cholesterol… rất dễ bị xơ vữa động mạch do dung nạp quá nhiều cholesterol xấu trong cơ thể. Hơn nữa, việc sử dụng những thực phẩm này, đặc biệt là ăn quá mặn, dùng nhiều muối còn làm tăng huyết áp và nhiều bệnh lý khác. 
• Do thói quen xấu: Những thói quen không tốt có thể là nguyên nhân thúc đẩy xơ vữa động mạch phát triển như thức đêm, thường xuyên sử dụng rượu bia, chất kích thích, lười tập thể dục thể thao, ngủ quá nhiều…
• Nguyên nhân khác: Xơ vữa động mạch cũng có thể xảy ra do thừa cân, béo phì, chứng ngưng thở khi ngủ, do tuổi tác cao khiến động mạch cảnh thoái hóa, do bệnh nhân bị tăng homocysteine máu, do gen di truyền… 

Mức độ nguy hiểm của bệnh xơ vữa động mạch cảnh 

Xơ vữa động mạch cảnh là bệnh lý thường xảy ra ở người sau 45 tuổi. Đặc biệt là những đối tượng như người thường xuyên uống rượu bia, thuốc lá; người lười vận động, có lối sống tĩnh tại; người có chế độ dinh dưỡng kém lành mạnh; người thừa cân, béo phì, mắc các bệnh lý mãn tính; người có tiền sử người thân trong gia đình từng bị đột quỵ hoặc nhồi máu cơ tim hay các bệnh lý về tim mạch… 

Bệnh xảy ra do sự tích tụ, lắng đọng của cholesterol, canxi, tế bào viêm, chất lắng đọng ở lớp nội mô khiến thành mạch dày lên, xơ hóa. Ban đầu, mức độ xơ vữa còn thấp, chưa nghiêm trọng nên cơ thể không có dấu hiệu bất thường gì. Theo thời gian, khi mảng xơ vữa càng dày, thành mạch đàn hồi càng kém sẽ gây ra hiện tượng lòng mạch bị thu hẹp, ảnh hưởng đến quá trình lưu thông máu. Dẫn đến tình trạng người bệnh thường xuyên bị thiếu máu não, các tế bào não không được cung cấp đầy đủ oxy và dưỡng chất cần thiết để hoạt động, làm ảnh hưởng đến hoạt động của não bộ. 

Theo các chuyên gia, có đến 20 – 30% bệnh nhân bị đột quỵ não có liên quan đến hiện tượng xơ vữa động mạch cảnh. Đặc biệt, có khoảng 1/3 bệnh nhân gặp phải tình trạng hẹp động mạch cảnh từ 80% trở lên bị tai biến mạch máu não. Điều này cho thấy, nguy cơ bị đột quỵ não (tai biến mạch máu não) ở người bị xơ vữa động mạch cảnh là rất cao. Ngoài ra, bệnh còn có thể gây ra các vấn đề như:

• Thiểu năng tuần hoàn não
• Đột quỵ não tạm thời (thiếu máu não thoáng qua)
• Tắc mạch máu não tạm thời… 

Phương pháp chẩn đoán và điều trị

Hiện nay, xơ vữa động mạch cảnh có thể được chẩn đoán và điều trị từ sớm để phòng ngừa nguy cơ xuất hiện của các cơn đột quỵ não thoáng qua hoặc các nhồi máu não cấp tính. Người bệnh nên thăm khám, tầm soát xơ vữa động mạch nhất là các đối tượng có nguy cơ cao và người hay có các dấu hiệu bất thường như rối loạn ngôn ngữ đột ngột, suy giảm thị lực tạm thời.

Phương pháp chẩn đoán

Đối với những trường hợp sớm thăm khám, bệnh nhân sẽ được kiểm tra bằng cách tìm hiểu các triệu chứng lâm sàng, các dấu hiệu bất thường, tiền sử bệnh lý. Để đưa ra chẩn đoán chính xác, có thể kết hợp thêm những kỹ thuật như:

• Chụp cắt lớp (CT)
• Chụp cộng hưởng mạch máu (MRI)
• Siêu âm động mạch cảnh
• Xét nghiệm máu để phát hiện nồng độ cholesterol trong máu… 

Phương pháp điều trị 

Tùy vào tình trạng bệnh, mức độ xơ vữa động mạch mà các bác sĩ sẽ đưa ra hướng điều trị phù hợp. Mục tiêu của việc điều trị là loại bỏ các yếu tố nguy cơ, phòng ngừa biến chứng, ngăn ngừa bệnh phát triển. Việc điều trị xơ vữa động mạch cảnh được đánh giá là rất khó và phức tạp, đòi hỏi bác sĩ phải có trình độ chuyên môn cao và giàu kinh nghiệm. Các biện pháp điều trị thường là:

• Điều trị nội khoa: Người bệnh sẽ được chỉ định điều trị bằng các loại thuốc như thuốc chẹn kênh canxi, thuốc ức chế men chuyển, thuốc giảm lipid máu, thuốc kháng đông máu và chống tập kết tiểu cầu, thuốc chẹn beta, thuốc lợi tiểu… Việc sử dụng thuốc phải tuân theo đơn thuốc và chỉ định của bác sĩ, tuyệt đối không tự tăng giảm liều lượng hay ngưng thuốc mà chưa có hướng dẫn của bác sĩ. 
• Can thiệp ngoại khoa: Đối với những trường hợp xơ vữa động mạch cảnh nghiêm trọng, có nguy cơ xuất hiện cơn đột quỵ não bất cứ lúc nào, người bệnh sẽ được can thiệp ngoại khoa kết hợp với sử dụng thuốc để điều trị. Thường sẽ được chỉ định các thủ thuật như nong mạch, dùng thuốc tiêu huyết khối, phẫu thuật bắc cầu để tái thông động mạch… 
• Thay đổi lối sống: Bên cạnh việc dùng thuốc hoặc phẫu thuật, người bệnh bắt buộc phải điều chỉnh lối sống, thói quen sinh hoạt để kiểm soát các yếu tố nguy cơ, ngăn ngừa bệnh tiến triển và phòng ngừa các biến chứng nguy hiểm do bệnh gây ra. 

Biện pháp phòng ngừa và hỗ trợ điều trị 

Xơ vữa động mạch cảnh là căn bệnh nguy hiểm, khó điều trị. Bệnh có thể xuất hiện từ sớm, ngay ở độ tuổi 20 – 30 và tiến triển từ từ, thầm lặng, đến khi mức độ xơ vữa nghiêm trọng, lòng động mạch cảnh bị thu hẹp từ 60 – 80% sẽ gây ra các triệu chứng rõ ràng. Đến lúc này, việc áp dụng các biện pháp phòng ngừa đã tương đối muộn, thường kém hiệu quả, người bệnh dễ gặp phải các vấn đề như hay trí nhớ suy giảm nghiêm trọng, thường xuyên bị các cơn thiếu máu não, thiểu năng tuần hoàn não và có nguy cơ đột quỵ não cao. 

Do đó, cách tốt nhất là chúng ta cần có biện pháp phòng ngừa xơ vữa động mạch cảnh từ sớm. Đây cũng là các phương pháp hỗ trợ điều trị, giúp bạn ngăn ngừa bệnh tiến triển một cách tốt nhất. Các biện pháp phòng ngừa có thể kể đến như:

• Xây dựng chế độ ăn uống lành mạnh, tăng cường ăn nhiều rau xanh, trái cây, đa dạng các nhóm dưỡng chất. Nên sử dụng thịt nạc, các loại thịt trắng như cá, các loại thịt gia cầm thay vì thịt đỏ. 
• Kiểm soát hàm lượng cholesterol và chất béo nạp vào cơ thể, khi sử dụng thực phẩm, nên bỏ phần da, hạn chế sử dụng nội tạng động vật, tránh dùng bơ, dầu động vật… 
• Tăng cường vận động, thường xuyên luyện tập thể dục thể thao để tăng cường lưu thông khí huyết, ổn định đường huyết trong cơ thể, ngăn ngừa bệnh tật và giảm nguy cơ xơ vữa động mạch
• Xây dựng lối sống lành mạnh, nên ngủ đúng giờ, đủ giấc, hạn chế sử dụng rượu bia, thức uống có cồn. Đặc biệt, bạn nên từ bỏ thói quen hút thuốc lá nếu muốn có một sức khỏe tốt, giảm thiểu tối đa nguy cơ xơ vữa động mạch
• Giữ cân nặng ở mức ổn định, nếu đang bị thừa cân béo phì, bạn nên cố gắng cải thiện cân nặng một cách khoa học, hiệu quả. Tránh tình trạng cân nặng tăng quá nhanh vượt kiểm soát ảnh hưởng đến sức khỏe.
• Nên kiểm soát, ổn định huyết áp, kiểm tra và theo dõi huyết áp thường xuyên. Cần hạn chế ăn mặn, không dùng quá 5g muối/ngày, không ăn các thực phẩm nhiều đường, nhiều gia vị. 
• Tích cực điều trị các bệnh lý trong cơ thể, đặc biệt là đái tháo đường, cao huyết áp, rối loạn lipid máu. 
• Kiểm tra sức khỏe định kỳ 2 lần/năm hoặc theo lịch hẹn của bác sĩ. Nên tầm soát đột quỵ nếu thuộc nhóm đối tượng có nguy cơ cao hoặc nghi ngờ mình có dấu hiệu của căn bệnh này. 

Nhìn chung, xơ vữa động mạch cảnh là căn bệnh nguy hiểm, xảy ra khi hệ thống động mạch cảnh đảm nhận nhiệm vụ cung cấp máu chứa nhiều oxy và dưỡng chất nuôi dưỡng não bị xơ vữa. Hy vọng những thông tin mà chúng tôi cung cấp sẽ giúp bạn hiểu được phần nào về căn bệnh này để có biện pháp phòng ngừa, xử lý phù hợp. 

Có thể bạn quan tâm:

• Có Nên Dùng Thuốc Làm Tan Mảng Xơ Vữa Động Mạch?
• Bệnh Xơ Vữa Động Mạch: Nguyên nhân, Biểu hiện, Cách chữa