Tắc nghẽn mạch máu não là do đâu? Làm sao phòng tránh?

Tắc nghẽn mạch máu não là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tai biến mạch máu não dạng nhồi máu não, chiếm 80% các trường hợp tai biến mạch máu não. Đây là bệnh lý nguy hiểm, có nguy cơ gây tử vong và tàn tật cao, có thể xảy ra ở bất kỳ ai, bất cứ đối tượng nào. Nếu bạn chưa biết tắc nghẽn mạch máu não là gì, nguyên nhân do đâu và cách phòng tránh phù hợp thì có thể tham khảo những thông tin trong bài viết dưới đây. 

Tắc nghẽn mạch máu não – Dấu hiệu nhận biết

Mạch máu là một hệ thống quan trọng trong cơ thể, thuộc hệ tuần hoàn, có dạng ống, dẫn máu từ tim đến các cơ quan trong cơ thể. Có chức năng vận chuyển nước oxy, chất dinh dưỡng và CO2 đến các cơ quan để nuôi dưỡng tế bào. Mạch máu gồm có 3 loại là động mạch, tĩnh mạch và mao mạch. 

Tắc nghẽn mạch máu thường liên quan đến mảng xơ vữa, bệnh xảy ra rất phổ biến. Tuy nhiên, người bệnh thường chủ quan không sớm thăm khám và điều trị khi có các dấu hiệu sớm của căn bệnh này. Tình trạng tắc nghẽn mạch máu não dễ xuất hiện ở những người thừa cân, béo phì, cholesterol, mỡ máu cao hoặc mắc các bệnh lý như cao huyết áp, tiểu đường, béo phì. Đặc biệt, bệnh cũng hay xảy ra ở những người thường xuyên hút thuốc, có lối sống, chế độ ăn uống kém lành mạnh.

Khi gặp phải tình trạng tắc nghẽn mạch máu não, người bệnh thường xuất hiện các dấu hiệu bất thường như:

• Có các vết đỏ trên da, một số vùng da đổi màu như bị bầm, phổ biến nhất là các vết đỏ chạy dọc mạch máu, khi chạm vào có cảm giác tay chân trở nên ấm hơn
• Đau tức ngực, cơn đau nhức nhối như có ai bóp nghẹt khiến bạn phải hít thở thật sâu để dễ chịu hơn. Cơn đau có thể xuất phát ở vùng ngực, rồi lan lên vai, hàm dưới, cổ hoặc lan xuống lưng, cánh tay
• Sưng tấy ở một phần cẳng tay hoặc chân do cục máu đông làm tắc nghẽn động mạch đến chân gây sưng. Thường dễ bị người bệnh bỏ qua do nhầm tưởng là đau cơ, chuột rút. Người bệnh thường bị đau đột ngột khi hướng bàn chân lên trên, khi đang bước đi kèm theo đổi màu một phần da ở vị trí sưng.
• Tim đập nhanh, dồn dập, hơi thở ngắn do dòng trao đổi oxy bị chậm lại, có thể kèm theo tức ngực, người mệt mỏi, thậm chí có thể ngất đi
• Hơi thở nông, đau ngực và kèm theo ho khan, thậm chí có một số trường hợp, người bệnh có thể ho ra máu hoặc ra đờm.

Nếu các triệu chứng này thường xuyên xảy ra, chứng tỏ bạn đang có các dấu hiệu tắc nghẽn mạch máu, cần nhanh chóng thăm khám để được chẩn đoán và có biện pháp điều trị phù hợp. Trường hợp tắc mạch máu não dạng tai biến nhồi máu não, người bệnh sẽ có các triệu chứng đột ngột vô cùng đặc trưng như:

• Méo mặt, lệch mặt, sẽ rõ ràng hơn khi bệnh nhân cười 
• Đột nhiên bị tê hoặc cứng một bên tay hoặc chân đột ngột, nên yêu cầu bệnh nhân giơ hai tay qua đầu cùng lúc, nếu không làm được thì chứng tỏ bệnh nhân đã bị đột quỵ
• Đau đầu dữ dội, choáng váng, đứng không vững, yếu nửa người
• Rối loạn vận ngôn, nói đớ tiếng, bị cứng lưỡi, nếu được yêu cầu lặp lại một câu nói đơn giản, người bệnh thường không lặp lại đầy đủ, nói không rõ ràng
• Suy giảm trí nhớ đột ngột, suy giảm tầm nhìn, thị lực bị rối loạn…

Dù chỉ có dấu hiệu thuyên tắc mạch máu nhẹ hoặc có các triệu chứng đột quỵ nhồi máu não nghiêm trọng thì người bệnh cũng tuyệt đối không nên ngồi nghỉ ngơi để bệnh tự khỏi. Phải nhanh chóng đến ngay cơ sở y tế chuyên khoa. Tắc nghẽn mạch máu não là bệnh lý vô cùng nguy hiểm, càng được tiếp cận và điều trị sớm thì nguy cơ để lại biến chứng, nguy cơ tử vong sẽ càng thấp.

Tắc nghẽn mạch máu não do đâu?

Tắc nghẽn mạch máu não rất nguy hiểm, gây nguy cơ tử vong cao. Để có biện pháp phòng ngừa phù hợp, chúng ta cần hiểu rõ nguyên nhân gây bệnh. Theo các bác sĩ chuyên khoa, tắc nghẽn mạch máu xảy ra do một số nguyên nhân như:

• Các vấn đề về tim gây cục máu đông ảnh hưởng đến não: Tắc nghẽn mạch máu não có thể liên quan đến cục máu đông được hình thành do các bệnh lý về tim như bệnh về van tim, bệnh rung nhĩ. Có khoảng 20% người bị nghẽn mạch máu não là do nguyên nhân này gây ra. 
• Do các bệnh lý về mạch máu: Có khoảng 5% các trường hợp mạch máu não bị nghẽn là do các bệnh lý về mạch máu gây ra. Tuy chiếm tỷ lệ rất nhỏ nhưng tình trạng này là có xảy ra và rất nguy hiểm cho người mắc bệnh. 
• Do mạch máu nhỏ trong não bị tắc nghẽn: Chiếm khoảng 25% các trường hợp bệnh, phổ biến không kém tình trạng nghẽn mạch máu do bệnh lý về tim gây ra. 
• Xơ vữa động mạch: Đây là nguyên nhân phổ biến nhất, chiếm khoảng 50% các trường hợp mắc bệnh. Thường do xơ vữa ở mạch máu lớn trong sọ (chiếm 5%) hoặc do xơ vữa ở mạch máu lớn ngoài sọ (chiếm 45%). Xơ vữa động mạch chủ yếu xuất phát từ việc người bệnh dung nạp quá nhiều cholesterol xấu, do rối loạn chuyển hóa chất béo, triglyceride cao, do bệnh tiểu đường hoặc có liên quan đến tình trạng thừa cân, béo phì, hút thuốc lá… 

Có thể thấy, có rất nhiều nguyên nhân gây ra tình trạng tắc nghẽn mạch máu não. Bên cạnh việc xác định nguyên nhân chính gây bệnh nhằm có biện pháp phòng ngừa hiệu quả, chúng ta cũng cần nắm được các yếu tố nguy cơ để kịp thời loại bỏ, kiểm soát các yếu tố này. 

Các yếu tố nguy cơ làm gia tăng nghẽn mạch máu não

Tình trạng mạch máu não bị tắc nghẽn đa phần có liên quan đến hiện tượng xơ vữa động mạch. Ngoài ra, có thể có liên quan đến một số nguyên nhân khác như cục máu đông ở tim, bệnh về máu hoặc vấn đề về mạch máu nhỏ trong não. Các yếu tố nguy cơ, thúc đẩy sự phát sinh của các vấn đề này thường là: 

• Cao huyết áp: Khiến thành mạch máu thường xuyên phải chịu áp lực, nếu kèm theo thừa cholesterol, rối loạn lipid sẽ gây xơ vữa động mạch, chít hẹp thành mạch máu, gây tắc nghẽn và nhồi máu não
• Bệnh lý về tim mạch: Như rung nhĩ, nội tâm mạch nhiễm khuẩn, u nhầy nhĩ trái… khiến cục máu đông ở buồng tim lên động mạch cảnh gây tắc mạch máu não
• Bệnh đái tháo đường: Khiến quá trình xơ vữa động mạch diễn ra nhanh chóng, làm hẹp lòng động mạch gây giảm sút lưu lượng máu đến não hoặc tắc nghẽn mạch máu não. Người bị đái tháo đường dễ bị mỡ máu, rối loạn chuyển hóa thường có lượng cholesterol cao, gây xơ vữa động mạch nghiêm trọng. 
• Tăng mỡ máu: Khi nồng độ cholesterol xấu trong cơ thể quá cao sẽ gây nguy cơ hình thành cục máu đông làm tắc nghẽn lòng mạch máu. 

• Do tuổi tác: Nam giới trên 55 tuổi và nữ giới trên 65 tuổi có nguy cơ tắc nghẽn mạch máu rất cao do tình trạng lão hóa khiến mạch máu bị giảm khả năng đàn hồi dễ bị xơ cứng. 
• Do chế độ ăn uống: Một chế độ ăn uống thiếu lành mạnh, thường xuyên sử dụng các thực phẩm nhiều đường, nhiều muối, nhiều chất béo, cholesterol xấu sẽ làm gia tăng nguy cơ mắc các bệnh lý như cao huyết áp, tiểu đường, gây xơ vữa mạch máu dẫn đến tắc mạch máu não. 
• Yếu tố khác: Có thể kể đến như lười vận động, sống tĩnh tại, hay ngồi nằm một chỗ; mắc bệnh lý về động mạch cảnh, dị dạng mạch máu; thường xuyên hút thuốc lá, uống rượu bia; từng mắc đột quỵ thoáng qua do tắc mạch máu não; gia đình có tiền sử bệnh lý về nhồi máu cơ tim, tai biến mạch máu não…

Mức độ nguy hiểm khi mạch máu não bị tắc nghẽn

Tắc nghẽn mạch máu não là một dạng của đột quỵ não, còn được gọi là tai biến nhồi máu não. Đây là bệnh lý vô cùng nguy hiểm, nằm trong danh sách 10 bệnh lý gây nguy cơ tử vong và tàn tật cao nhất trên thế giới hiện nay. Được biết, so với tai biến do xuất huyết não thì tắc nghẽn mạch máu não có nguy cơ tử vong thấp hơn. Tuy nhiên, không vì thế mà người bệnh chủ quan, bỏ qua các dấu hiệu sớm của căn bệnh này. 

Tắc nghẽn mạch máu não thường xảy ra khi huyết khối động hoặc mảng xơ vữa động mạch khiến dòng máu cung cấp oxy, dinh dưỡng nuôi dưỡng các tế bào não bị gián đoạn, cản trở. Tình trạng này nếu kéo dài trong một khoảng thời gian nhất định sẽ khiến các tế bào não bị tổn thương, chết dần do thiếu dưỡng chất và oxy. Thời gian thiếu máu não diễn ra càng dài thì mức độ tổn thương càng nghiêm trọng, nguy cơ tử vong càng cao. Nếu có thể được cấp cứu và cứu sống thì người bệnh cũng sẽ phải đối mặt với các biến chứng vô cùng nguy hiểm. 

Các biến chứng thường gặp ở người tai biến tắc mạch máu não thường gặp ở những người may mắn sống sót có thể kể đến như:

• Méo miệng, suy giảm khả năng ngôn ngữ: Người bệnh thường rơi vào tình trạng nói ngọng, nói không rõ, không thể diễn đạt được suy nghĩ của mình bằng lời nói, thậm chí nhiều trường hợp người đã từng bị tai biến còn bị mất tiếng. Điều này khiến họ gặp nhiều khó khăn trong việc diễn đạt suy nghĩ của bản thân, khiến họ không thể tái hòa nhập với cộng đồng. 
• Liệt vận động: Thường có thể là liệt một bên mặt, liệt một phần cơ thể, liệt nửa người… Tình trạng này xảy ra ở 80 – 90% người bệnh bị tai biến mạch máu não, khiến người bệnh gặp nhiều khó khăn trong việc vệ sinh cá nhân, tắm rửa, thay quần áo. Thậm chí có nhiều trường hợp phải phụ thuộc hoàn toàn vào sự giúp đỡ, chăm sóc của người khác.
• Suy giảm trí nhớ, kém minh mẫn, sa sút trí tuệ: Tai biến mạch máu não do thuyên tắc mạch máu là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây suy giảm trí nhớ, sa sút trí tuệ hàng đầu hiện nay. Bệnh khiến nhiều người rơi vào tình trạng mất trí nhớ, chức năng não bộ bị suy giảm đáng kể do các tế bào não tổn thương nghiêm trọng, ảnh hưởng nhiều đến sức khỏe, chất lượng cuộc sống và công việc của họ.

Ngoài ra, người bệnh cũng có thể phải đối mặt với các di chứng khác như rối loạn thị giác, khả năng vận động bị hạn chế, gặp khó khăn trong việc nhai nuốt thức ăn, co cứng cơ, suy kiệt cơ thể, bị rối loạn cảm xúc dễ bị trầm cảm…

Phương pháp điều trị tắc nghẽn mạch máu não

Người bị tắc nghẽn mạch máu não cần được sớm đưa đến bệnh viện để cấp cứu, tiếp cận với các điều trị chuyên khoa. Trường hợp mạch máu tắc nghẽn ở mức độ nhẹ và tự thông, thường được gọi là cơn tai biến mạch máu não thoáng qua cũng cần được sớm thăm khám, tân vấn và có biện pháp điều trị phù hợp. Tuyệt đối không nên chủ quan, lơ là khi có các dấu hiệu bất thường như chóng mặt đột ngột, mất thăng bằng, đau đầu dữ dội, cơ thể mệt mỏi, thị lực giảm sút, không kiểm soát được hoạt động của chân tay…

Điều trị bằng thuốc

Tai biến nghẽn mạch máu não vô cùng nguy hiểm, tuy nhiên, căn bệnh này có thể được chữa khỏi, ít để lại di chứng nghiêm trọng nếu người bệnh được đưa đến bệnh viện cấp cứu trong 3 – 4 giờ đầu ngay sau khi các triệu chứng của bệnh khởi phát. Bệnh thường được điều trị bằng cách làm tan các cục máu đông kết hợp với việc kiểm soát các yếu tố nguy cơ như mỡ máu, cao huyết áp. Các loại thuốc thường được sử dụng là:

• Thuốc ngăn ngừa, thuốc làm tan huyết khối: Có tác dụng ngăn ngừa sự hình thành và loại bỏ các cục máu đông, thường được sử dụng là Ticlopidine, Aspirin, Clopidogrel… Thuốc chỉ được sử dụng khi có chỉ định của bác sĩ, tuyệt đối không tự ý mua để dùng hoặc thay đổi liều lượng sử dụng thuốc. Các thuốc này có thể gây ra những tác dụng phụ như gây xuất huyết, ảnh hưởng xấu đến dạ dày và gan. Tuyệt đối không sử dụng cho người bị xuất huyết dạ dày. 

• Nhóm thuốc Statin: Có tác dụng hỗ trợ điều trị mỡ máu, thường được sử dụng là pravastatin, lovastatin, Atorvastatin… Có thể ngăn ngừa nguy cơ hình thành mảng xơ vữa động mạch, từ đó tránh được tình trạng hẹp lòng mạch máu, tắc lòng mạch do mảng xơ vữa dày lên hoặc nứt ra tạo thành cục máu đông. 
• Thuốc điều trị cao huyết áp: Được sử dụng cho những người gặp vấn đề về huyết áp, tình trạng cao huyết áp kéo dài khiến thành mạch máu chịu nhiều áp lực, tổn thương, có thể gây tắc nghẽn ở mạch máu nhỏ. Việc sử dụng thuốc điều trị huyết áp nhằm kiểm soát huyết áp từ đó làm giảm đáng kể nguy cơ tắc mạch. 

Điều trị bằng kỹ thuật chuyên sâu

Trường hợp người bệnh không đáp ứng với phương pháp điều trị bằng thuốc, các thuốc chống đông, tiêu cục máu đông không có hiệu quả thì sẽ tiến hành điều trị bằng các kỹ thuật chuyên sâu. Thường sẽ sử dụng kỹ thuật loại bỏ cục máu tụ, làm tiêu cục huyết khối… Các phương pháp điều trị cần thực hiện ở những bệnh viện chuyên sâu, được trang bị đầy đủ các trang thiết bị cần thiết và cần thực hiện bởi các bác sĩ, chuyên gia giàu kinh nghiệm. 

Bên cạnh đó, bệnh nhân cũng có thể được can thiệp bằng các thủ thuật như nong mạch, đặt giá đỡ stent trong lòng động mạch để giúp tái lưu thông máu, tạo con đường mới cho máu lưu thông mà không phải trải qua gây mê. Các biện pháp này thường được áp dụng với trường hợp bệnh nhân được sớm đưa đến bệnh viện và được can thiệp cấp cứu kịp thời, tỷ lệ thành công lên đến 80%. 

Điều trị bằng vật lý trị liệu, phục hồi chức năng

Chỉ có 10% trường hợp bệnh nhân được cứu sống sau tai biến có thể hồi phục hoàn toàn, các trường hợp còn lại phải đối mặt với các di chứng ở mức độ từ nhẹ, vừa đến nghiêm trọng do tai biến, tắc nghẽn mạch máu não gây ra. Do đó, sau khi được điều trị bằng phương pháp phù hợp, qua giai đoạn nguy hiểm, người bệnh cần được lên chương trình phục hồi phù hợp. 

Vận động, phục hồi chức năng sớm đóng vai trò vô cùng quan trọng đối với người bị đột quỵ tắc nghẽn mạch máu. Vận động sớm đã được chứng minh là có tác dụng tốt trong việc tăng cường, thúc đẩy khả năng hồi phục ở người bệnh, hiệu quả nhất là trong 3 – 6 tháng đầu tiên. Người bệnh có thể tập phục hồi chức năng tại các trung tâm chuyên biệt, cơ sở điều trị phục hồi sau đột quỵ. 

Ở giai đoạn đầu, người bệnh nên được luyện tập dưới sự hướng dẫn, bám sát của chuyên viên trị liệu, kết hợp với sự phối hợp động viên của người thân. Từ 2 – 4 ngày sau cơn tai biến, người bệnh đã có thể bắt đầu vận động sớm, phục hồi chức năng vận động, bắt đầu từ các bài tập thụ động dưới trợ giúp của chuyên viên trị liệu, máy móc rồi đến các bài tập chủ động. Người bệnh càng chậm vận động thì nguy cơ cứng khớp, teo cơ, biến dạng khớp càng cao, tỷ lệ hồi phục càng thấp.

Biện pháp phòng ngừa tắc nghẽn mạch máu não

Như đã đề cập, để phòng ngừa tình trạng mạch máu não đúng cách, chúng ta cần dựa vào nguyên nhân gây bệnh và các yếu tố nguy cơ. Chỉ cần loại bỏ các yếu tố nguy cơ, xây dựng một lối sống lành mạnh, khoa học thì đã có thể ngăn ngừa đáng kể căn bệnh nguy hiểm này. Có thể phòng ngừa bằng những biện pháp như:

• Điều chỉnh chế độ ăn uống, nên giảm tối đa lượng cholesterol xấu trong cơ thể, hạn chế sử dụng các thực phẩm giàu chất béo, thức ăn nhanh, đồ ăn chiên rán nhiều dầu mỡ, các thực phẩm nghèo dinh dưỡng. Đa dạng các nhóm thực phẩm, tăng cường ăn nhiều rau xanh trái cây. 
• Đối người mắc bệnh tiểu đường, bị rối loạn chuyển hóa, bị mỡ máu thì nên ưu tiên sử dụng các thực phẩm giàu chất xơ như các loại hạt, các loại trái cây tươi, rau củ quả tươi, hạn chế đường, tinh bột, thức ăn nhiều dầu mỡ… 
• Với những người cao huyết áp, nên giảm ăn mặn, chỉ sử dụng dưới 5g muối, tương đương với 1.5 thìa cà phê muối/ngày. Nếu đã dùng muối thì hạn chế sử dụng bột nêm, mì chính, nước mắm, các thực phẩm muối chua, thịt xông khói… Tốt nhất nên chế biến thực phẩm ở dạng luộc, hấp để nâng cao sức khỏe, phòng ngừa bệnh tật. 
• Cần xây dựng một lối khoa học, lành mạnh, nên tăng cường luyện tập thể dục thể thao để nâng cao sức khỏe, gia tăng sức bền cho cơ thể, ngăn ngừa nguy cơ mắc các bệnh lý như tiểu đường, mỡ máu, huyết áp cao…
• Nên ngủ sớm, ngủ đúng giờ, đủ giấc, không ngủ quá 10 tiếng/ngày hoặc ít hơn 5 tiếng/ngày. Cân đối hợp lý giữa thời gian làm việc, nghỉ ngơi, hạn chế tối đa căng thẳng, mệt mỏi. 
• Nên uống đủ lượng nước cần thiết cho cơ thể, tốt nhất từ 1.5 – 2 lít nước/ngày. Từ bỏ thói quen hút thuốc lá, hạn chế sử dụng quá nhiều cà phê, nhất là cà phê đậm đặc, hạn chế uống nước ngọt để bảo vệ sức khỏe. 
• Tích cực kiểm soát bệnh tật, điều trị và sử dụng thuốc theo chỉ định của bác sĩ nếu mắc các bệnh lý về huyết áp, bệnh tiểu đường, bệnh lý về tim mạch… 
• Thường xuyên thăm khám sức khỏe, nên khám sức khỏe tổng quát định kỳ 1 – 2 lần/năm. Đặc biệt, cần thăm khám ngay khi cơ thể xuất hiện các dấu hiệu bất thường. 

Tắc nghẽn mạch máu não là một dạng của tai biến mạch máu não, là bệnh lý vô cùng nguy hiểm, gây nguy cơ tử vong cực kỳ cao, thường dễ bị người bệnh lơ là, chủ quan mà bỏ qua. Nếu thuộc nhóm đối tượng có nguy cơ bị tắc nghẽn mạch máu cao hoặc cơ thể có các dấu hiệu bất thường, tốt nhất bạn nên sớm thăm khám để có biện pháp điều trị phù hợp. Hy vọng những thông tin mà chúng tôi cung cấp sẽ giúp bạn hiểu và có nhận thức đúng đắn hơn về căn bệnh nguy hiểm này. 

Có thể bạn quan tâm:

• Tai Biến Liệt Nửa Người: Giải Pháp Hồi Phục Từ Bộ Y Tế
• Châm cứu tai biến: Giải pháp tối ưu nhất phục hồi di chứng sau đột quỵ
• Phục hồi “thần kỳ” sau 2 lần tai biến liệt nửa người nhờ Vật lý trị liệu tại Trung tâm Thuốc dân tộc