Bệnh Mỡ Máu
Đặt lịch ngay
Mỡ máu cao (hay rối loạn mỡ máu, rối loạen lipid máu) được xem là căn bệnh thời đại, có xu hướng gia tăng nhanh và trẻ hóa. Bệnh thường không có biểu hiện rõ ràng, nhưng lại tiến triển âm thầm gây nên các biến chứng nguy hiểm như đột quỵ, bệnh mạch vành, nhồi máu cơ tim, viêm tụy cấp,... Hiểu đúng về mỡ máu cao, có phương pháp chăm sóc sức khỏe phù hợp giúp ngăn chặn các biến chứng trên.
Bệnh rối loạn lipid máu phần lớn là hệ lụy của lối sống thừa vật chất, thiếu vận động của người Việt hiện nay, đặc biệt ở khu vực thành thị. Theo thống kê của Tổng hội Y học Việt Nam, trung bình cứ 10 người trưởng thành thì sẽ có 3 người mỡ máu cao (chiếm tỷ lệ lên tới 39%). Trong đó 50% số người mắc ở khu vực thành thị.
Rối loạn mỡ máu thường không có biểu hiện rõ ràng bên ngoài, do đó, người bệnh thường không phát hiện ra sớm và có tâm lý chủ quan. Hiện nay để chẩn đoán bệnh này cần dựa vào xét nghiệm máu, thông qua 4 chỉ số: Cholesterol toàn phần, LDL - Cholesterol (mỡ máu xấu), HDL - Cholesterol (mỡ máu tốt), triglycerid (chất béo trung tính).
Rối loạn lipid máu là bệnh lý báo động đỏ trên toàn cầu với tỷ lệ mắc ngày càng nhiều và các biến chứng cực kỳ nguy hiểm. Theo thống kê về gánh nặng bệnh tật toàn cầu vào năm 2019, mỡ máu cao gây ra 4,4 triệu ca tử vong, tương đương 7,78%. Tại Việt Nam có khoảng 200.000 người đột quỵ mỗi năm do rối loạn mỡ máu. Chính vì vậy, mỡ máu cao được xác định là một trong các yếu tố nguy cơ chính của nhiều bệnh mãn tính không lây, trong đó có đột quỵ não cực kỳ nguy hiểm.
Theo khuyến cáo của chuyên gia y tế, cần đẩy mạnh tuyên truyền để người dân nhận thức về bệnh rối loạn lipid máu. Từ đó, người dân chủ động xây dựng lối sống khoa học, ăn uống lành mạnh, tăng cường vận động để đẩy lùi mỡ máu, ngăn ngừa biến chứng tim mạch.
Mỡ máu cao do nhiều nguyên nhân khác nhau. Việc xác định đúng nguyên nhân giúp người bệnh có phương án điều trị và phòng ngừa thích hợp.
Nguyên nhân nguyên phát (ít gặp): Do sự biến đổi (đột biến) của một gen hoặc nhiều gen làm liên quan tới tổng hợp, thanh thải các thành phần mỡ trong máu. Chúng làm tăng tổng hợp hoặc giảm thanh thải các thành phần có hại như LDL - C, triglycerid, cholesterol toàn phần. Hoặc đột biến gen làm giảm tổng hợp hoặc tăng thanh thải HDL - C (mỡ máu tốt). Mỡ máu cao thuộc nhóm nguyên nhân này có tính di truyền.
Nguyên nhân thứ phát (chủ yếu do các tác động từ bên ngoài - thường gặp):
- Ăn uống không khoa học: Ăn nhiều thực phẩm giàu chất béo bão hòa, chất béo trans như thịt đỏ, mỡ, da, nội tạng động vật, bánh ngọt, bánh quy, bơ, đồ ăn chiên rán,...
- Hút thuốc lá: Khói thuốc lá có nhiều hóa chất độc hại, chúng có khả năng làm giảm HDL - C và tăng LDL - C.
- Biến chứng từ bệnh lý khác: Bệnh tiểu đường, lupus ban đỏ hệ thống, thận,...
- Tác dụng phụ của thuốc: Thuốc bổ sung estrogen ở nữ giới, thuốc lợi tiểu,...
- Lười vận động: Làm giảm quá trình trao đổi, chuyển hóa chất, giảm quá trình đốt cháy mỡ thừa thành năng lượng, dẫn tới tích trệ gây hình thành mỡ máu.
- Nghiện rượu: Lạm dụng rượu làm tăng LDL - C và cholesterol toàn phần đồng thời tăng nguy cơ các biến chứng tim mạch.
Nếu nhận thấy bản thân có các yếu tố nguy cơ, là nguyên nhân gây mỡ máu ở trên, bạn nên tới cơ sở y tế uy tín để được bác sĩ thăm khám, xét nghiệm sàng lọc từ sớm, đặc biệt với các đối tượng có bệnh nền tim mạch.
Bệnh mỡ máu thường không có biểu hiện rõ ràng, chỉ khi mỡ trong máu tích tụ lâu ngày gây nên các biến chứng thì mới có dấu hiệu cụ thể. Một số triệu chứng cảnh báo:
- Xuất hiện u vàng ở nhiều vị trí như lòng mắt, u vàng mí mắt, lòng bàn tay,...
- Thường xuyên tức ngực, mệt mỏi không rõ nguyên nhân
- Đau mỏi, tê bì chân tay do giảm tưới máu tới đầu ngón chân, ngón tay
- Thừa cân, béo phì
Để chẩn đoán bệnh mỡ máu, bác sĩ chuyên khoa sẽ phân tích dựa trên 4 chỉ số chính gồm có: HDL - C, LDL - C, triglyceride, cholesterol toàn phần. Giá trị các chỉ số khi mỡ máu cao như sau:
Cholesterol toàn phần
- Bình thường: < 200 mg/dL (5,1 mmol/L)
- Cao: 200 – 239 mg/dL (5,1 – 6,2 mmol/L)
- Rất cao: > 240 mg/dL (6,2 mmol/L)
LDL - Cholesterol
- Bình thường: < 130 mg/dL (3,3 mmol/L)
- Ranh giới cao: 160 - 189 mg/ dL (4,1 - 4,9 mmol/L)
- Cao: > 190 mg/dl (4,9 mmol/L)
HDL - Cholesterol
- Bình thường: > 50 mg/dL (1,3 mmol/L)
- Thấp: < 40 mg/dL (1,0 mmol/L)
Triglycerid
- Bình thường: < 100 mg/dL (1,7 mmol/L)
- Ranh giới cao: 150 - 199 mg/dL (1,7 - 2 mmol/ L)
- Cao: 200 - 499 mg/dL (2 - 6 mmol/L)
- Rất cao: > 500 mg/dL (6 mmol/L)
Lưu ý: Người bệnh nên thực hiện xét nghiệm chẩn đoán rối loạn chuyển hóa lipid vào buổi sáng, sau khi đã nhịn ăn khoảng 12h, vì mỡ trong máu phụ thuộc vào thức ăn
Mỡ máu cao âm thầm tiến triển bên trong cơ thể, gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm:
Đột quỵ não: 93% các ca đột quỵ não có liên quan tới bệnh mỡ máu. Nguyên nhân chủ yếu do mỡ máu tăng gây hình thành các mảng xơ vữa trong lòng mạch, dẫn tới tắc mạch đột ngột gây đột quỵ. Đáng lo ngại đột quỵ là nguyên nhân gây gây tử vong cao thứ 2 và là nguyên nhân gây tàn tật vĩnh viễn hàng đầu trên toàn thế giới.
Biến chứng gan: Có khoảng 50% người bệnh rối loạn lipid máu có kèm mỡ gan, trong đó 25% tiến triển thành xơ gan hiện chưa có thuốc đặc hiệu. Vì gan là cơ quan tổng hợp và chuyển hóa lipid máu, lượng mỡ dư thừa sẽ tích tụ lại tạo thành mỡ gan.
Rối loạn đường huyết: Lượng mỡ trong máu tăng quá cao gây kháng insulin nội sinh (chất này do tuyến tụy bài tiết, có vai trò điều hòa lượng đường trong cơ thể). Rối loạn sản sinh insulin là nguyên nhân chính gây tiểu đường. Mắc đồng thời mỡ máu và tiểu đường được cảnh báo nguy hiểm hơn, tỷ lệ tử vong cao gấp 2 - 6 lần so với các trường hợp tiểu đường không có bệnh mỡ máu.
Viêm tụy cấp: Nguyên nhân được giải thích là do triglyceride tăng quá quá mức gây toan hóa máu dẫn tới viêm tụy cấp. Đáng lo ngại, viêm tụy cấp do mỡ máu được đánh giá là nguy hiểm hơn, dễ dẫn tới suy đa phủ tạng hơn so với viêm tụy cấp do các nguyên nhân khác.
Bệnh tim mạch khác: Mỡ máu cao gây xơ vữa động mạch, tổn thương mạch máu, giảm tưới máu tới tim có thể gây đau tức ngực, suy tim, nhồi máu cơ tim, thậm chí đột tử.
Sinh lý: Một số thành phần trong lipid máu có vai trò trong quá trình điều tiết hormone sinh dục. Do đó, rối loạn mỡ máu sẽ gây rối loạn sản sinh hormon sinh dục, dẫn tới tình trạng khô hạn, to vòng 2 ở nữ giới; Rối loạn cương dương ở nam giới.
Mục tiêu điều trị rối loạn chuyển hóa lipid nhằm kiểm soát các chỉ số mỡ máu trong ngưỡng cho phép, ngăn ngừa các biến chứng trên tim mạch. Để có phác đồ điều trị thích hợp, bác sĩ sẽ dựa trên phân loại mỡ máu và các yếu tố nguy cơ tim mạch. Thông thường, yếu tố nguy cơ tim mạch được dựa trên thang điểm Score.
3 chỉ định được bác sĩ chuyên khoa áp dụng cho người mỡ máu cao: Thay đổi lối sống, thuốc Tây y, thuốc Đông y.
Thay đổi lối sống
Có lối sống khoa học là điều đầu tiên người mỡ máu cao cần thực hiện cả trong và sau điều trị:
- Ăn uống tiết chế: Nên hạn chế các loại thịt đỏ, mỡ nội tạng động vật, thức ăn chiên rán nhiều dầu mỡ, đồ ăn nhanh, đồ ăn chế biến sẵn, bơ, lòng đỏ trứng gà,... vì chúng có chứa nhiều chất béo không tốt. Nên tăng cường ăn nhiều rau xanh, củ quả; Ưu tiên các loại thịt trắng, cá chứa nhiều omega 3, các loại hạt thô, sữa tách béo,...
- Tăng cường vận động: Nên tích cực vận động thể lực, tham gia các môn thể thao ít nhất 30 phút mỗi ngày, tối thiểu 5 ngày/ tuần. Điều này giúp tăng chuyển hóa, trao đổi chất bên trong cơ thể, tăng quá trình đốt cháy mỡ thừa thành năng lượng để giảm mỡ máu. Đồng thời vận động thể lực mỗi ngày còn giúp ngăn ngừa các biến chứng tim mạch hiệu quả.
- Kiểm soát cân nặng: Thừa cân béo phì làm mỡ tích tụ dưới da, lâu dần chuyển vào tích tụ trong nội tạng và máu. Nên duy trì cân nặng hợp lý (thông thường BMI nên dưới 25). Thay đổi chế độ ăn, vận động có mục tiêu sẽ giúp bạn giảm cân.
- Hạn chế rượu bia, thuốc lá: Vì các chất này làm tăng sản sinh LDL - Cholesterol (mỡ máu xấu) và làm giảm tổng hợp HDL - Cholesterol (mỡ máu tốt). Các nghiên cứu cho thấy dừng hút thuốc lá 1 năm giảm 50% nguy cơ tim mạch so với thời điểm bạn còn đang hút thuốc.
Thuốc Tây y
Thuốc Tây y chỉ được sử dụng khi có đơn của bác sĩ. Thời điểm, loại thuốc và liều lượng sử dụng phụ thuộc mức độ rối loạn lipid máu, bệnh nền mắc kèm, khả năng đáp ứng. Do đó, mỗi người bệnh sẽ có một phác đồ riêng biệt.
Một số thông tin cơ bản về thuốc Tây y điều trị mỡ máu cao như sau:
- Nhóm thuốc Statin: Đây là loại thuốc được ưu tiên chỉ định. Statin ức chế HMG - Coa enzym, làm giảm LDL - C, triglyceride, tăng HDL - Cholesterol, ngăn ngừa các biến chứng tim mạch. Một số thuốc phổ biến nhóm này gồm Simvastatin, Atorvastatin, Rosuvastatin,.... Không nên uống nước bưởi trong thời gian dùng Statin vì làm tăng độc tính trên cơ.
- Nhóm thuốc Fibrat: Ít dùng hơn, thường được kết hợp với Statin khi mỡ máu tăng hỗn hợp (tăng cả cholesterol và triglyceride). Thuốc Fibrate kích thích enzyme oxy hóa chất béo PPAR alpha và kích thích tổng hợp enzym Lipoprotein lipase giúp hạ triglycerid và tăng HDL cholesterol. Một số thuốc phổ biến nhóm này gồm Gemfibrozil, Fenofibrate.
- Nhóm thuốc ức chế hấp thu cholesterol: Hiện nay nhóm thuốc này có một thuốc duy nhất là Ezetimibe, dùng đơn độc cho bệnh nhân không đáp ứng hoặc chống chỉ định với Statin. Trong một số trường hợp nó được dùng kết hợp với Statin.
- Nhóm Resin gắn acid mật: Ít được chỉ định hơn, thường dùng kèm với Statin hoặc đơn độc khi bệnh nhân không đáp ứng hoặc chống chỉ định với Statin. Một số thuốc phổ biến nhóm này gồm Cholestyramin, Colestipol, Colesevelam.
Thuốc Tây y có tác dụng phụ thường gặp như: Tăng men gan gây tổn thương gan; Tăng CK gây đau cơ, yếu cơ; Tổn thương chức năng thận, suy thận; Rối loạn tiêu hóa; Rối loạn thần kinh; Da nhạy cảm với ánh sáng,...
Do đó, người bệnh phải theo dõi sức khỏe để phát hiện kịp thời các tác dụng phụ này. Nếu có dấu hiệu bất thường sau khi dùng thuốc, cần ngừng thuốc ngay và liên hệ với bác sĩ chuyên khoa.
Ngoài ra, các loại thuốc Tây y điều trị rối loạn lipid máu còn có thể xảy ra tương tác với một số thuốc khác. Do đó, bạn cần thông báo với bác sĩ tất cả các loại thuốc đang dùng để được kê đơn phù hợp.
Mỡ máu cao rất dễ tái phát nếu bạn không có kế hoạch chăm sóc sức khỏe. Dưới đây là một số việc bạn cần chú ý để ngăn ngừa tái lại:
Luôn duy trì chế độ ăn lành mạnh, ăn nhiều rau, củ, thịt trắng, chế biến dưới dạng luộc, hấp,... Hạn chế mỡ, nội tạng động vật, đồ chiên rán, đồ ăn nhanh, thức uống có gas, đồ ăn nhiều đường,....
Thăm khám định kỳ theo chỉ định của bác sĩ để kịp thời phát hiện các vấn đề sức khỏe khác. Với người có tiền sử rối loạn lipid máu nên kiểm tra chỉ số mỡ máu từ 3 - 6 tháng/ lần.
Luôn có thói quen vận động thể lực thể thao hàng ngày.
Duy trì cân nặng hợp lý, chỉ số BMI nên dưới 25 là lý tưởng.
Hạn chế chất kích thích, thuốc lá, rượu bia,...
Gọi
Giải đáp thắc mắc của độc giả cùng chuyên gia của chúng tôi!