Nguồn gốc bài thuốc Tiêu ban Giải độc thang điều trị mề đay nổi danh

Tiêu ban Giải độc thang là bài thuốc thảo dược Đông y đặc trị mề đay thuộc sở hữu độc quyền của Trung tâm Nghiên cứu và Ứng dụng Thuốc dân tộc. Bài thuốc nổi danh là liệu pháp điều trị mề đay, dị ứng, ngứa da, phát ban, phong ngứa hiệu quả, an toàn hàng đầu hiện nay. Tuy nhiên, ít ai biết rằng, để hoàn thiện bài thuốc Tiêu ban Giải độc thang đội ngũ chuyên gia đầu ngành tại Thuốc dân tộc đã mất rất nhiều năm tâm huyết cùng với quá trình sưu tầm, nghiên cứu gian nan.

Những câu chuyện chưa kể đằng sau sự thành công của bài thuốc Tiêu ban Giải độc thang lần đầu tiên được chia sẻ để bạn đọc có thể hiểu rõ hơn về quá trình nghiên cứu, hoàn thiện cũng như giá trị của bài thuốc này.

KỲ I: KHÁM PHÁ BÍ ẨN BÀI THUỐC CHỮA MẨN NGỨA CỦA NGƯỜI MƯỜNG GIỮA RỪNG THUỐC NAM HÒA BÌNH

Có lẽ những bài thuốc của đồng bào 54 dân tộc bản địa dường như đã trở thành giá trị không thể thiếu góp phần tạo nên nền y học cổ truyền đặc sắc. Những câu chuyện chữa bệnh cứu người bằng nắm thuốc Nam đã không còn xa lạ. Mối lương duyên kỳ diệu với mảnh đất, cây cỏ và con người Hòa Bình của đoàn nghiên cứu Trung tâm Thuốc dân tộc đã góp phần tạo nên bài thuốc nổi danh trong điều trị mề đay, mẩn ngứa, dị ứng, ngứa da.

Kỳ bí kho thuốc Nam “sống” giữa núi rừng Hòa Bình

Thuốc Nam là một phần không thể thiếu đối với đời sống của người Mường ở Hòa Bình. Thuốc Nam của người Mường đặc trưng bởi tính tự nhiên, dân dã và hiệu quả trong điều trị nhiều bệnh lý. Các bài thuốc Nam gắn liền với các lang Mường, mế Mường mà người bản địa gọi là các ông lang, bà mế. 

Người Mường ngàn đời nay vẫn xem thuốc Nam là 1 nghề chữa bệnh cứu người được lưu truyền từ đời này sang đời khác. Trong các bản làng người Mường cổ đám trẻ nhỏ 5-6 tuổi cũng đã có thể đọc rành mạch từng loại lá thuốc và công dụng của chúng. Mỗi người Mường đều có riêng cho mình 1 công thức sử dụng cây cỏ quanh nhà hoặc trong rừng để chữa các bệnh thông thường, ít nhất cũng là thuốc giải độc gan, mát gan, chữa ngứa da.

Thuốc Nam của người Mường đơn giản lắm chỉ là nắm lá cây, rễ cây, thân cây thuốc dễ dàng lấy được quanh vườn, trên đường hay trong rừng. Sau khi được lấy về, cây thuốc, lá thuốc sẽ được băm nhỏ và phơi dưới ánh nắng mặt trời hay hong khô trên bếp lửa quyện vào với khói bếp. Những dụng cụ bào chế thuốc hết sức thô sơ nhưng thuốc Nam của người Mường đa dạng với thảo dược khô, tươi sắc uống, thuốc tán thành bột, thuốc bôi đắp ngoài da.

Dân tộc Mường không có chữ viết riêng vì vậy các bài thuốc Nam được lưu truyền bằng phương thức truyền miệng từ thế hệ này sang thế hệ khác. Các lang mế bốc thuốc bằng kinh nghiệm nhưng rành rọt tác dụng từng vị thuốc, mùa nào và ở đâu thuốc có tác dụng nhất. Bằng kinh nghiệm, cách lưu truyền bằng miệng, các bà mế, ông lang Mường thực sự là kho thuốc Nam “sống” giữa lòng núi rừng Hòa Bình.

Tuy nhiên, sự phát triển của y học hiện đại, sự khan hiếm nguồn thuốc Nam, những ông lang, bà mế cũng ít dần đi khiến thuốc Nam của người Mường đứng trước nguy cơ mai một. Công tác sưu tầm, gìn giữ và phát triển giá trị kho thuốc Nam “sống” của người Mường thật sự rất cần thiết trong xu hướng điều trị bệnh hiện nay.

Cơ duyên gặp gỡ và biết đến bài thuốc chữa mẩn ngứa da của người Mường

Ngay từ khi thành lập, Trung tâm Nghiên cứu và Ứng dụng Thuốc dân tộc đã lấy tư tưởng “Nam dược trị Nam Nhân” của Đại danh y Thiền sư Tuệ Tĩnh làm kim chỉ nam cho công tác khám chữa bệnh cứu người. Với tâm huyết phục hưng tinh hoa y học bản địa phong phú và đa dạng của 54 dân tộc anh em, Trung tâm đã và đang nỗ lực trong công tác sưu tầm, tìm kiếm bài thuốc quý, vị thuốc tốt, nghiên cứu, phục dựng, hoàn thiện và ứng dụng vào chăm sóc sức khỏe nhân dân. 

Đồng thời, Trung tâm không ngừng phát triển và bảo tồn nguồn thuốc Nam quý tại nhiều địa phương. Trong đó, vùng rừng núi có thời tiết mát mẻ, đất đai màu mỡ, cái nôi của nhiều cây thuốc, bài thuốc quý Huyện Lương Sơn – Hòa Bình là 1 trong những khu vực được Trung tâm đặc biệt quan tâm.

Trong quá trình nghiên cứu, phát triển các vườn thuốc Nam tại Huyện Lương Sơn – Hòa Bình, đoàn công tác của Trung tâm Thuốc dân tộc có cơ hội được tìm hiểu thêm văn hóa và đặc biệt là nghề thuốc Nam của người Mường. Cộng đồng người Mường tại đây vốn nổi tiếng với vô vàn bài thuốc quý được truyền miệng qua nhiều thế hệ. Đoàn công tác 5 người gồm cán bộ, đội ngũ chuyên gia, bác sĩ tại Trung tâm Thuốc dân tộc đã có cơ duyên biết đến bài thuốc chữa mẩn ngứa của người Mường tại Lương Sơn – Hòa Bình.

Khi nhắc đến nguồn gốc bài thuốc Tiêu ban Giải độc thang, đội ngũ bác sĩ nghiên cứu Trung tâm Thuốc dân tộc vẫn còn nhớ y nguyên cơ duyên đặc biệt với mế Thưng tại bản làng người Mường nằm sâu trong khu rừng huyện Lương Sơn – Hòa Bình. Thạc sĩ bác sĩ Nguyễn Thị Tuyết Lan – Nguyên Trưởng khoa Khám bệnh Bệnh viện YHCT Trung ương – Giám đốc chuyên môn Trung tâm Thuốc dân tộc – Thành viên của đoàn nghiên cứu kể lại mối lương duyên đặc biệt với bài thuốc đặc trị mẩn ngứa của người Mường.

Trong 1 lần đi khảo sát thực tế tìm kiếm những cây thuốc quý và thăm vườn thuốc Nam do Trung tâm Thuốc dân tộc quy hoạch và phát triển tại Lương Sơn, đoàn nghiên cứu đã dừng chân tại một bản người Mường. Vì đã trưa, thời tiết nóng bức, đi bộ và leo đồi nhiều tiếng đồng hồ, cả đoàn đã thấm mệt nên có ghé vào nhà người dân xin chén nước tại một nhà dân ven đường.

Người Mường vốn dĩ thân thiện, nhiệt thành và hiếu khách nên cả đoàn được chị chủ nhà đón tiếp niềm nở bằng chén nước lá mà chị cho là nước mát gan cả bản ai cũng dùng. Đang vui câu chuyện với chị chủ nhà thì có cháu bé chỉ tầm 6-7 tuổi chạy về nhà với các nốt mẩn đỏ, sẩn phù đầy trên da, ngứa nên thằng bé cứ gãi liên tục và có vẻ rất khó chịu. Nhìn bằng mắt thường bác sĩ trong đoàn có thể biết được cháu đang bị mề đay, mẩn ngứa, dị ứng da.

Vội vàng, chị chủ nhà chạy vào trong lấy 1 nắm lá cây khô, thả vào chút nước sôi rồi dùng nước đó cho cháu bé uống và lau người. Lạ kỳ thay, chỉ sau 1 lát sau các nốt sẩn phù, ngứa ngáy trên da lặn hết, cảm giác ngứa ngáy không còn, cháu lại vui cười và nô đùa mà không còn bất cứ biểu hiện khó chịu nào nữa.

Hỏi ra mới biết, cháu bé nhà chị hay bị mẩn ngứa như vậy, có lần bị cả tuần trời mà không khỏi. May mà chị biết đến mế Thưng ở bản bên có bài thuốc chữa ngứa da nổi tiếng khắp vùng này mà không phải lo lắng nữa vì thuốc rất hiệu nghiệm. Cũng theo chị, người dân trong bản, các bản lân cận, thậm chí huyện khác, tỉnh khác, người dưới phố cũng lên đây lấy thuốc của mế Thưng rất nhiều.

Thấy bài thuốc kỳ diệu và sẵn tâm huyết với cây thuốc, bài thuốc Nam, đoàn nghiên cứu đã tìm đến nhà mế Thưng theo chỉ dẫn của chị chủ nhà tốt bụng. Men qua con đường nhỏ dẫn đến nhà mế Hà Thị Thưng đoàn nghiên cứu phải chờ đợi vì mế đi lấy thuốc trong rừng chưa về.

Phải đến chiều mế mới về nhà với 1 gùi nặng trĩu toàn là cây thuốc Nam. Sau khi giới thiệu là đoàn công tác nghiên cứu về thuốc Nam, mế vui vẻ mời đoàn công tác vào nhà và mời nước. Khi được hỏi về bài thuốc chữa mẩn ngứa, mế Thưng chỉ nhắc đến công dụng, lợi ích của bài thuốc mà ít nhắc đến thành phần hay cách mế làm ra bài thuốc, bởi theo mế đây là bài thuốc “giấu” của gia đình từ ngàn đời và chỉ truyền lại cho người kế tục.

Trong gian nhà nhỏ ấm cúng của Mế Thưng chẳng có gì ngoài thuốc. Từng gùi thuốc, bao thuốc lớn nhỏ được xếp ngay ngắn quanh nhà. Theo lời mế, thuốc ở đây không cần phải cân đong đo đếm gì đâu, bốc tay theo cảm tính thấy đủ là đủ. Thế mà nhiều người khỏi bệnh. Người này mách người nọ, người nọ mách người kia, có nhiều người ở dưới thành phố lên đây để lấy thuốc.

Rời bản làng người Mường khi trời đã sẩm tối, đoàn nghiên cứu luôn đau đáu về công thức bài thuốc quý mà mế Thưng đang bảo tồn và những chia sẻ thật của mế. Mế cho biết, bài thuốc chữa ngứa da của mình được truyền lại từ bao nhiêu đời mế cũng không rõ nữa vì lâu lắm rồi. Chỉ biết rằng mế được truyền từ người mẹ quá cố và các thế hệ trước cũng truyền lại nghề thuốc Nam cho con gái thực sự có duyên với nghề thuốc.

Tuy nhiên, mế Thăng chỉ có một người con hiện đang làm việc tại thành phố và không có ý định kế tục bài thuốc gia truyền. Vì vậy, trong đôi mắt của mế Thưng ánh lên sự trăn trở về người kế tục, sợ rằng bài thuốc sẽ bị thất truyền.

Bài thuốc Nam ngàn năm tuổi được chuyển giao khi bà lang mế tìm được người tâm huyết

Quay lại Lương Sơn lần thứ 2 đoàn nghiên cứu vẫn nuôi hy vọng sưu tầm được công thức thuốc chữa mề đay mẩn ngứa. Đoàn công tác được sự đồng ý của mế Thưng, theo dấu chân mế tìm vị thuốc quý. Những chia sẻ của các lương y về tâm huyết chữa bệnh cứu người dường như tìm được điểm chung. Ở đây khoảng cách giữa các bác sĩ đầu ngành Y học cổ truyền và mế Thăng không còn nữa. 

Họ say sưa nói về các vị thuốc quý trong rừng, nói về tâm huyết cả đời hành nghề y của mình. Những câu chuyện về nỗi đau của người bệnh khắp nơi đã được chia sẻ. Những thách thức chung của y học cổ truyền Việt Nam, sự mai một của các bài thuốc bản địa cũng được nhìn nhận.

Tận sâu trong thâm tâm mế Thưng vẫn luôn mong muốn những bài thuốc Nam ngàn đời của người Mường nói chung và của gia đình mế nói riêng được giữ gìn, phổ biến để cứu chữa cho người bệnh. Quả thực khi nhận thấy tấm lòng và tâm huyết của đoàn công tác, mế Thưng đã đồng ý chuyển giao bài thuốc quý chữa mẩn ngứa da cho đoàn công tác Trung tâm Thuốc dân tộc.

Chia sẻ về câu chuyện này, bác sĩ Nguyễn Thị Tuyết Lan không khỏi bồi hồi khi nhớ lại: “Khoảnh khắc mà mế Thưng đồng ý chuyển giao công thức thuốc cho đoàn công tác thực sự rất đáng nhớ. Lúc đó là khi chúng tôi đã theo mế đi cả 1 ngày dài hái thuốc trong rừng Lương Sơn. Chúng tôi không khỏi bất ngờ khi thấy nhiều vị thuốc quý nơi đây và say sưa nâng niu từng thảo mộc với mế Thưng. 

Trên đường về nhà, mế có nói là mế sẽ trao lại công thức bài thuốc chữa mẩn ngứa cho đoàn công tác với 1 điều kiện là phải dùng bài thuốc này để giúp đỡ nhiều người bệnh không được để nó thất truyền. Nếu nó thất truyền thì mế sẽ mang tội với tổ tiên. Mế cũng nói thêm rằng nếu không gặp được đoàn nghiên cứu thì mế sợ là sẽ phải mang theo bài thuốc về với tiên tổ vì chưa tìm được người kế tục”.

Rời bản làng người Mường ở Lương Sơn, đoàn nghiên cứu vẫn luôn nhớ mãi ánh mắt của mế Thưng, những câu chuyện, những bài thuốc “giấu”. Mọi thành viên trong đoàn đều tự hứa với lòng mình sẽ ứng dụng bài thuốc quý của mế thật tốt, chữa bệnh cho nhiều người để cảm ơn tấm chân tình, tâm huyết của vị lương y bản địa chân chính – Hà Thị Thưng.

Còn tiếp…

Xem tiếp Kỳ 2: Nghiên cứu và hoàn thiện bài thuốc đặc trị mề đay từ phương thuốc của người Mường