Mồng tơi

Cây mồng tơi ngoài công dụng làm rau ăn còn là dược liệu chữa bệnh trong Đông y. Vị thuốc này giúp nhuận tràng, chữa táo bón, lợi sữa, chữa di tinh, mộng tinh, giảm mỡ máu và nhiều tác dụng khác.

• Tên khác: Rau mồng tơi, mùng tơi, lạc quỳ
• Tên khoa học: Basella alba L
• Họ: Mồng tơi ( Basellaceae )

Mô tả về cây mồng tơi

Đặc điểm thực vật

• Cây mồng tơi là một loại thực vật thân leo, có hoa. Thân mập, mọng nước, bên ngoài vỏ nhẵn bóng, màu xanh thẫm hoặc tím. Trong thân chứa nhiều chất nhớt. Khi sống ký sinh trên cây khác, ngọn vươn dài bám vào thân cây và có thể dài đến 10 mét.
• Lá mồng tơi màu xanh, dày, hình trái tim hoặc hình trứng. Lá mọng nước, mọc đơn hoặc xen kẽ dọc theo thân cây, có cuống ngắn bám vào thân.
• Hoa mọc xen ở các kẽ lá thành bông, sắc trắng hoặc tím đỏ
• Quả mồng tơi hình cầu, mọng nước, kích thước nhỏ cỡ 5 – 6mm. Khi quả còn non có màu xanh, lúc chín chuyển sang sắc tím đen.
• Rễ chùm, ăn sâu vào lòng đất

Phân bố

Cây mồng tơi mọc hoang ở những khu đất tơi xốp. Nó có nguồn gốc ở các nước Nam Á và các vùng nhiệt đới, ôn đới ở Châu Á, Châu Âu. Ngày nay ở nước ta, cây được trồng rộng rãi ở khắp mọi nơi để làm thực phẩm và cung cấp dược liệu chữa bệnh.

Bộ phận dùng

Toàn cây mồng tơi đều được dùng làm thuốc trị bệnh trong y học cổ truyền

Thu hái – Sơ chế

Mồng tơi được thu hái quanh năm. Thân và lá đem về rửa sạch, thường dùng dạng tươi. Những quả chín sẽ được hái trước, phơi khô lấy hạt.

Thành phần

Thành phần hóa học của cây mồng tơi bao gồm:

• Vitamin C, A, PP, B1, B2
• Pectin
• Saponin
•  Polysaccharide 
• Chất nhầy
• Tinh bột
• Chất đạm
• Chất béo
• Canxi
• Sắt
• Tro
• Năng lượng
• Nước
• Folate

Vị thuốc

Tính vị

• Cây tính mát, vị ngọt, hơi nhạt
• Lá tính mát, vị chua ngọt

Quy kinh

Mồng tơi có khả năng tác động vào 5 kinh gồm:

• Kinh Tâm
• Can
• Tiểu tràng
• Tỳ
• Đại tràng

Rau mồng tơi có tác dụng gì?

– Tác dụng rau mồng tơi theo Đông y:

Trong y học cổ truyền, dược liệu mồng tơi có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, nhuận tràng, giảm đau, thông tiện. Chủ trị táo bón, ít sữa, tiểu buốt, tiểu rắt, đau mỏi xương khớp.

Toàn cây được y học cổ truyền của Trung Quốc dùng điều trị bệnh lỵ, nhiễm trùng bàng quang, đau ruột thừa, bỏng, gãy xương, tổn thương ngoài da, đại tiện bí kết.

Tại Ấn Độ, lá cây mồng tơi còn được dùng làm thuốc chữa bệnh lậu, mề đay, viêm bao quy đầu. Trong khi đó ở Thái Lan, dược liệu này cũng được dùng để chữa trị một số vấn đề như nấm đốm tròn, nấm lang ben, gàu, bạch biến. Quả dùng làm màu nhuộm thực phẩm.

– Công dụng của rau mồng tơi theo tây y:

• Giảm mỡ máu
• Hạ Cholesterol trong máu
• Chữa mụn nhọt, say nắng
• Làm đẹp da
• Lợi sữa

Cách dùng 

Rau mồng tơi chủ yếu được dùng ở dạng tươi. Các hình thức sử dụng bao gồm giã đắp, xay uống sống, sắc uống hoặc kết hợp với các thực phẩm khác chế biến thành món ăn bài thuốc trị bệnh.

Độc tính

Mồng tơi không có độc

Bài thuốc chữa bệnh

1. Chữa đi ngoài ra máu kinh niên

• Chuẩn bị 30g cây mồng tơi, 1 con gà mái già cỡ vừa
• Rau mồng tơi nhặt lá, thân và ngọn non, rửa sạch, xắt nhỏ. Gà làm sạch lông, cắt bỏ đầu, chân và nội tạng trong bụng, chặt miếng vừa ăn.
• Đem gà hầm chín tới rồi cho rau mồng tơi vào đun lửa nhỏ thêm 20 phút nữa.
• Dọn ra chia ăn 2 – 3 lần trong ngày. Mỗi tuần dùng 2 lần để đại tiện thông suốt mà không còn bị chảy máu.

2. Điều trị bệnh trĩ nhẹ

– Cách 1:

• Giã nát 1 năm mồng tơi cùng với vài hạt muối ăn
• Đắp trực tiếp vào hậu môn 30 phút
• Thực hiện cách ngày để nhanh thấy được hiệu quả

– Cách 2: 

Nấu canh rau mồng tơi với cá diếc, cua đồng hoặc tôm ăn mỗi tuần 3 lần.

– Cách 3:

• Xay nhuyễn 1 bó mồng tơi với 1 cốc nước đun sôi để nguội
• Lọc nước cốt uống mỗi ngày 1 lần trong vài tuần liên tục các triệu chứng sẽ cải thiện rõ rệt

3. Chữa tức ngực, bồn chồn

• Lấy 60g mống tơi sắc kỹ lấy 200 ml nước đặc
• Thêm một chút rượu trắng vào uống khi còn ấm, mỗi ngày 1 lần

4. Kích thích tuyến sữa ở sản phụ sau sinh

• Hầm như gà ác chung với đậu đen rồi cho mồng tơi vào nấu thêm 5 phút nữa
• Cho sản phụ ăn khi còn nóng sẽ giúp kích thích ra nhiều sữa. Món ăn này còn bổ sung nhiều sắt, vitamin và chất nhầy giúp ngăn ngừa táo bón sau sinh và bồi bổ sức khỏe, dưỡng da, hạn chế rụng tóc.

5. Chữa sưng hoặc nứt núm vú

• Rửa sạch vài lá mồng tơi với nước muối
• Giã nát rồi đắp vào núm vú bị sưng nứt
• Để khoảng 20 phút rồi dùng khăn lau cho sạch
• Thực hiện đều đặn hàng ngày để sát trùng, làm tổn thương nhanh lành

6. Trị táo bón, nóng trong, giải độc cho cơ thể

– Cách 1: 

• Dùng 1 nắm mồng tơi giã nát
• Đổ thêm vào 300ml nước đun sôi để nguội
• Lọc nước uống hàng ngày

– Cách 2:

• Chuẩn bị 500g rau mồng tơi, rửa sạch, cắt nhỏ
• Đem nấu thành canh, nêm nếm gia vị cho vừa miệng
• Dọn ra ăn chung với cơm
• Dùng món này trong vài ngày có tác dụng nhuận tràng, kích thích đại tiện thông suốt, ngăn ngừa và chữa trị táo bón.

7. Trị say nắng

• Lấy 4- 5 lá mồng tơi tươi giã nát
• Đắp vào trán và 2 bên thái dương
• Dùng băng gạc y tế băng lại để giữ thuốc cố định 
• Nằm yên nghỉ ngơi một lúc sẽ thấy tình trạng được cải thiện

8. Trị bỏng, làm mau lành vết thương

• Giã nát cây mồng tơi với vài hạt muối
• Vắt nước cốt chấm lên vết bỏng hoặc đắp cả bã lên khu vực tổn thương

9. Chữa đau nhức xương khớp

• Chuẩn bị 300g giò heo và 200g rau mồng tơi, một ít rượu trắng
• Giò heo ninh nhừ rồi cho rau và rượu trắng vào nấu chín
• Nêm thêm chút mắn, muối cho vừa khẩu vị
• Dùng món này thường xuyên để chữa đau nhức xương khớp do thời tiết thay đổi, do chấn thương hoặc do ảnh hưởng của các bệnh lý về cơ – xương – khớp.

10. Chữa hoạt tinh

• Kết hợp rau mồng tơi và rau dền đỏ mỗi thứ 1 nắm, 2 quả bầu dục
• Nấu canh ăn khi còn nóng

11. Điều trị yếu sinh lý nam

• Chuẩn bị các nguyên liệu gồm: Rau mồng tơi, rau má và rau ngót mỗi loại 100g, 1 bộ lòng vịt ( hoặc gà )
• Các nguyên liệu sơ chế sạch sẽ, cắt nhỏ
•  Xào lòng cho chín rồi thêm một tô nước vào đun sôi
• Tiếp túc cho rau vào, nếm nếm gia vị, đun sôi trở lại khoảng 3 phút thì tắt bếp
• Dọn ra ăn nóng trong bữa cơm để cải thiện khả năng sinh lý, chống xuất tinh sớm, kéo dài cuộc yêu.

12. Kích thích lưu thông khí huyết, chống lão hóa, dưỡng da hồng hào

• Lấy vài ngọn rau mồng tơi non giã lấy nước cốt
• Thêm vào vài hạt muối, quậy đều để muối tan hết
• Thoa hỗn hợp này lên mặt mỗi buổi tối trước khi đi ngủ

13. Chữa di tinh, mộng tinh

• Chuẩn bị đậu nành, rau mồng tơi, lạc mỗi thứ 1 nắm và 1/2 kg xương lợn
• Hầm xương chung với đậu nành, lạc và đậu phộng cho chín nhừ rồi mới cho rau mồng tơi vào
• Nêm gia vị vừa ăn, dùng khi còn nóng
• Cuối cùng uống thêm 1 ly nước nóng ngay sau khi ăn.

14. Điều trị suy nhược cơ thể, khí hư

• Thành phần của bài thuốc bao gồm: 100g rau mồng tơi, 1 con gà ác, 1 nắm đậu đen
• Gà ác làm sạch lông và bỏ nội tạng rồi đem ninh nhừ cùng với đậu đen
• Tiếp tục cho rau mồng tơi vào nấu chín
• Dọn ra ăn nóng cả nước lẫn cái
• Dùng cho đến khi thấy tình trạng cải thiện thì thêm vào món ăn 2 nắm lạc ( đậu phộng) và 1 nắm đậu nành hầm chung, tiếp tục ăn thêm một thời gian nữa để bệnh được khắc phục hoàn toàn.

15. Giảm cholesterol và mỡ trong máu

Thường xuyên ăn rau mồng tơi dưới dạng nấu, xào hay luộc giúp đào thải cholesterol và mỡ dư thừa qua phân, làm sạch ruột. Qua đó ngăn ngừa máu nhiễm mỡ, béo phì.

16. Chữa hơi thở nóng, có mùi khó chịu

• Rau mồng tơi thái nhỏ, nấu canh cùng cua đồng
• Ăn vào các buổi trưa, tuần dùng 3 lần.

17. Điều trị chứng chảy máu cam

• Rau mồng tơi rửa sạch, ngâm nước muối 15 phút, vớt ra để ráo nước
• Giã rau lấy nước cốt
• Dùng bông gòn thấm nước mồng tơi nhét vào bên mũi bị chảy máu giúp cầm máu nhanh chóng.

18. Chữa đầy bụng, ăn không tiêu

– Cách 1: 

• Dùng rau mồng tơi, rau đay mỗi thứ 100g và 1 củ khoai sọ
• Tất cả đem nấu canh chung với nhau 
• Ăn vài ngày sẽ thấy bụng dễ chịu, nhẹ nhõm hơn

– Cách 2:

Kết hợp 4 loại rau gồm mồng tơi, ngọn khoai lang, rau đay và rau má nấu canh ăn 

19. Trị mụn đinh nhọt

• Hái 5 lá mồng tơi tươi, rửa sạch với nước muối
• Giã nát đắp trực tiếp lên nốt nhọt khi chưa vỡ. Băng gạc cố định lại
• Thay thuốc ngày 2 – 3 lần.

20. Chữa tiểu nóng, tiểu buốt, tiểu rắt, khó tiểu

– Cách 1:

• Xay nhuyễn lá mồng tơi, lọc lấy nước cốt rồi pha thêm vào một ít nước đun sôi để nguội và vài hạt muối ăn
• Quậy cho hỗn hợp hòa quyện với nhau
• Uống vào mỗi buổi sáng
• Kết hợp lấy bã mồng tơi đắp vào bụng dưới khu vực bàng quang.

– Cách 2: 

• Chuẩn bị 70 – 100g rau mồng tơi tươi
• Nấu nước uống thay thế một phần nước lọc trong ngày.

21. Trị mụn trứng cá

• Dùng mồng tơi và diếp cá tỷ lệ bằng nhau
• Giã nát, lọc lấy nước cốt thoa lên khu vực bị mụn mỗi tuần 3 – 4 lần

Một số lưu ý cần biết

Khi dùng rau mồng tơi làm thực phẩm hay chữa bệnh, bạn đều phải lưu ý một số vấn đề dưới đây:

Rau mồng tơi kỵ với gì?

Loại rau này kỵ với thịt bò. Khi kết hợp chúng cùng nhau sẽ làm giảm tác dụng nhuận tràng của mồng tơi, đồng thời gây đầy bụng, khó tiêu. Đặc biệt, những trường hợp đang bị táo bón mà ăn rau mồng tơi chung với thịt bò sẽ khiến tình trạng khó đi cầu càng thêm nghiêm trọng.

Ngoài ra, bạn cũng không nên nấu phô mai cùng với rau mồng tơi. Cả hai nguyên liệu này đều giàu đạm nên khi ăn chung sẽ gây dư thừa năng lượng, làm tăng gánh nặng tiêu hóa cho đường ruột.

Rau mồng tơi có tốt cho bà bầu không?

Theo các chuyên gia dinh dưỡng, rau mồng tơi là một trong những thực phẩm vô cùng có lợi cho bà bầu cũng như thai nhi. Phụ nữ mang thai thường xuyên ăn loại rau này có những tác dụng như sau:

•  Giúp thanh nhiệt, giảm mỡ và đường trong máu, góp phần kiểm soát cân nặng cho bà bầu.
• Phụ nữ mang thai thường xuyên bị táo bón có thể sử dụng cây mồng tơi thay thế cho các loại thuốc nhuận tràng có hại. Nó thúc đẩy tiêu hóa bằng cách bổ sung chất nhầy và chất xơ hòa tan, tạo điều kiện để bà bầu đi cầu thuận lợi và dễ dàng hơn.
• Các hoạt chất như carotenoid, zeaxanthin hay beta carotene được tìm thấy trong rau mồng tơi có thể giúp ức chế sự tăng trưởng của các gốc tự do gây hại, ngăn ngừa dị tật thai nhi và bảo vệ sức khỏe cho phụ nữ trong thời kỳ mang thai.
• Rau mồng tơi giúp làm đẹp da, sáng mắt cho bà bầu nhờ chứa hàm lượng vitamin A và flavonoid dồi dào.
• Sở hữu thành phần vitamin C phong phú, mồng tơi có khả năng cải thiện hệ miễn dịch, ngăn ngừa các chứng viêm nhiễm trong suốt thai kỳ.
• Ngoài ra, rau mồng tơi còn cung cấp nhiều sắt và folate đảm bảo cho thai nhi phát triển hoàn thiện cả về trí não lẫn thể chất.

Ăn rau mồng tơi có tốt không?

Rau mồng tơi dù có nhiều tác dụng tốt nhưng nếu ăn không đúng cách cũng có thể gây ra một số tác hại không tốt cho sức khỏe như:

• Cản trở khả năng hấp thụ sắt và canxi của cơ thể do chứa nhiều axít oxalic. Vì vậy mà khi ăn rau mồng tơi, người bệnh được khuyến cáo nên dùng kèm với các thực phẩm giàu vitamin C để trung hòa axít oxalic.
• Làm tăng nguy cơ bị sỏi thận nếu ăn quá nhiều
• Gây hình thành mãng bám trong răng
• Do chứa hàm lượng chất xơ dồi dào, ăn rau mồng tơi quá nhiều có thể khiến dạ dày bị khó chịu
• Rau mồng tơi làm tăng axit uric trong máu do chứa nhiều purin 
• Gây lạnh bụng, tiêu chảy khi dùng ở liều cao

Ai không nên ăn rau mồng tơi?

Hạn chế hoặc kiêng dùng rau mồng tơi dưới bất kì hình thức nào nếu bạn đang gặp các vấn đề sau:

• Sỏi thận
• Tiêu chảy
• Lạnh bụng đi ngoài
• Đau dạ dày
• Cơ địa hàn
• Bệnh gout hoặc tăng axit uric máu

Những lưu ý khác khi dùng cây mồng tơi

• Nên kết hợp mồng tơi chung với các thực phẩm có nguồn gốc động vật để giảm bớt tính lạnh của dược liệu.
• Các món ăn bài thuốc từ rau mồng tơi sau khi chế biến xong nên ăn hết trong ngày. Mỗi lần ăn nên hâm nóng lại. Tránh để qua đêm gây biến chất, ngộ độc.
• Chọn rau mồng tơi sạch để dùng. Loại rau không bị nhiễm hóa chất thường có thân, lá và ngọn nhỏ, hơi cứng. Ngược lại, rau nhiễm hóa chất thường có thân to mập, ngọn vươn dài, lá bóng và xanh mướt nhìn rất bắt mắt.

Bạn có thể tham khảo thêm

• Cây phèn đen có tác dụng gì? Hình ảnh và cách dùng
• Cây Núc Nác – Hình ảnh, công dụng và cách dùng trị bệnh