Cây cơm rượu

Cây cơm rượu còn được gọi là bưởi bung – một vị thuốc quen thuộc được sử dụng trong nhiều bài thuốc Đông y. Dược liệu có vị cay, hơi ngọt và tính ấm, thường dùng chữa tê thấp, kích thích tiêu hóa, vàng da, sản hậu ứ huyết… Bên cạnh đó, khi dùng ngoài da còn giúp chữa mụn nhọt, chốc lở, giảm đau nhức xương khớp.

• Tên gọi khác: Bưởi bung, Cát bối, Co dọng dạnh…
• Tên khoa học: Glycosmis pentaphylla.
• Họ: Cam (Rutaceae).

Mô tả dược liệu

1. Đặc điểm thực vật

Cơm rượu là một loại cây nhỏ mọc thành bụi với chiều cao có thể lên tới 4 – 5m. Cành cây có màu lục pha với tím đỏ. Lá chét dày, không lông và có thể dài tới 30cm. Thường có 1 – 5 lá chét hình mác thuôn, dài khoảng 6 – 16cm và rộng 2 – 5cm, mọc so le, ít khi mọc đối. Mép lá nguyên hay có răng cưa không rõ, phần gốc tròn, phần đầu nhọn. Mặt trên lá bóng nhẵn còn mặt dưới có màu vàng nhạt.

Cụm hoa mọc thành từng chùm tán ở đầu cành và ngắn hơn lá. Hoa nhỏ màu trắng, lá đài 5, hình tròn, rất ngắn. Phần cánh hoa thuôn nhẵn, nhị 10 và trong đó có 5 cái dài gần bằng cánh hoa, phần bầu nhẵn có 5 ô. Quả mọng có hình cầu, khi chín có màu hồng trong và ăn được. Mùa hoa quả ở vào khoảng từ tháng 11 đến tháng 3 năm sau.

2. Bộ phận dùng

Cả phần cành, lá và rễ của cây cơm rượu đều được sử dụng để làm vị thuốc.

3. Phân bố

Thực tế ghi nhận, dược liệu được tìm thấy rất nhiều ở vùng nhiệt đới ẩm như các nước Đông Nam Á, Ấn Độ, Nam Trung Quốc và Úc. Riêng ở nước ta, cây phân bố ở rất nhiều khu vực từ đồng bằng có đến trung du, nhưng tập trung nhất là ở vùng núi thấp dưới 1000m.

4. Thu hái và sơ chế

Dược liệu có thể thu hái vào bất cứ thời điểm nào trong năm. Sau khi rửa sạch có thể dùng tươi hoặc phơi khô để dùng dần.

5. Bảo quản

Trường hợp đã qua sơ chế khô cần để dược liệu trong túi kín và bảo quản nơi khô ráo, tránh ẩm ướt, mối mọt.

6. Thành phần hóa học

Phân tích dược liệu cây cơm rượu, các nhà nghiên cứu ghi nhận có sự xuất hiện của các thành phần sau:

• dictamin
• skimiamin
• kokusaginin
• noracromycin
• arborin
• arborinin
• glycosminin
• glycozolicin
• 3 – formylcarbazol

Vị thuốc cây cơm rượu

1. Tính vị

Phần rễ có vị cay còn phần lá vị hơi ngọt, tính ấm.

2. Quy kinh

Chưa tìm thấy tài liệu ghi nhận.

3. Tác dụng dược lý

Theo y học cổ truyền:

• Công dụng: Khu phong trừ thấp, thanh nhiệt giải độc, kích thích tiêu hóa, tán huyết ứ, trừ đờm, giải cảm.
• Chủ trị: Sản hậu ứ huyết, phong tê thấp, đau nhức xương khớp, chữa ho, vàng da, thiếu máu, chữa mụn nhọt, chốc lở…

Theo y học hiện đại:

• Ức chế hoạt động của một số chủng vi khuẩn, như Bacillus subtilis, liên cầu khuẩn tan máu, tụ cầu khuẩn vàng.
• Hạ sốt và chống tiêu chảy.
• Lá sao vàng sắc đặc giúp ăn ngon miệng, kích thích tiêu hóa ở phụ nữ sau sinh.

4. Cách dùng – liều lượng

Dược liệu có thể dùng ở dạng nước sắc hay giã nát đắp ngoài da tùy thuộc vào từng bài thuốc cũng như mục đích điều trị. Liều dùng được khuyến cáo là 6 – 16g/ngày ở dạng sắc uống. Còn với việc dùng ngoài da thì không kể liều lượng.

14 bài thuốc chữa bệnh từ dược liệu cây cơm rượu

Vị thuốc cây cơm rượu được sử dụng phổ biến trong những bài thuốc sau:

1. Bài thuốc chữa kém ăn, da vàng sau sinh ở phụ nữ

• Chuẩn bị: 10g lá cây cơm rượu.
• Thực hiện: Đem dược liệu đi sao vàng rồi cho vào ấm thêm 400ml nước. Sắc trên lửa nhỏ lấy 200ml để chia đều thành 2 lần uống trong ngày. Dùng liều 1 thang/ngày.

2. Bài thuốc chữa đau lưng mỏi gối

• Chuẩn bị: 25g rễ cây cơm rượu, 10g huyết đằng, 10g cẩm tích, 15g rễ quýt gai, 10g tỳ giải.
• Thực hiện: Cho tất cả các vị thuốc trên vào nồi sắc cùng 600ml nước để thu lấy phân nửa. Chia làm 3 lần uống trong ngày khi thuốc còn ấm, dùng 1 thang/ngày.

3. Bài thuốc chữa mụn ổ gà mọc ở nách hay bẹn

• Chuẩn bị: 1 nắm lá cây cơm rượu, 1 nắm lá thổ phục linh cùng với 1 nắm lá ổi.
• Thực hiện: Các vị thuốc trên đem rửa sạch rồi thái nhỏ rồi giã nát. Dùng lá chuối non hơ nóng cho mềm để gói thuốc lại. Cần châm nhiều lỗ ở mặt đắp lên nốt mụn.

4. Bài thuốc chữa tê thấp

• Bài thuốc 1: Chuẩn bị 20g rễ cây cơm rượu, 24g dây đau xương, 20g cỏ xước, 16g rễ cốt khí, 20g rễ hoàng lực, 20g hoa kinh giới. Đem cho hết các vị thuốc trên vào ấm sắc chung với 600ml nước để lấy 200ml thuốc. Chia làm 2 lần uống, dùng 1 thang/ngày. Một liệu trình duy trì liên tục trong 3 – 5 ngày.
• Bài thuốc 2: Cần 10g rễ cơm rượu, 12g thiên niên kiện, 8g quả dành dành cùng 1 lít rượu trắng. Các vị thuốc đem thái nhỏ rồi ngâm với rượu để càng lâu càng tốt. Mỗi lần uống khoảng 20ml, tần suất 2 – 3 lần/ngày.

5. Bài thuốc chữa phong thấp, sưng đau do bị thương

• Bài thuốc 1: Cần 30g rễ cơm rượu cùng với 1 nắm lá dược liệu này. Phần rễ đem sắc lấy nước uống thay trà mỗi ngày 1 thang. Kết hợp với giã nát lá và đắp trực tiếp vào chỗ đau.
• Bài thuốc 2: Chuẩn bị 20g rễ cây cơm rượu, 20g dây đau xương cùng 20g củ khúc khắc. Cho hết vị thuốc vào ấm để săc lấy nước uống ngày 1 thang.

6. Bài thuốc chữa phong thấp, đau nhức khắp người và khớp xương

• Chuẩn bị: 20g rễ bưởi bung, 20g rễ cây xấu hổ, 20g rễ cúc tần, 10g rễ và lá cam thảo dây, 10g rễ và lá đinh lăng.
• Thực hiện: Các vị thuốc cho hết lên chảo sao qua rồi sắc chung với 1 thăng nước lấy 300ml. Chia đều thành 2 lần uống, dùng 1 thang/ngày. Duy trì liên tục 3 – 5 ngày cho 1 liệu trình.

7. Bài thuốc trị cảm sốt ho

• Chuẩn bị: 20g lá cây cơm rượu, 5g bạc hà, 10g vỏ quýt.
• Thực hiện: Các vị thuốc cho hết vào ấm, đổ thêm 800ml đun sôi trên lửa nhỏ để thu lấy 300ml. Chia đều thành 3 lần uống, 1 thang/ngày.

8. Bài thuốc chữa viêm loét dạ dày tá tràng

• Chuẩn bị: 12g lá cơm rượu, 12g lá khôi, 12g dạ cẩm, 6g cam thảo dây.
• Thực hiện: Các vị thuốc trên cho vào ấm sắc lấy nước uống ngày 1 thang. Duy trì liên tục đến khi các triệu chứng của bệnh chấm dứt hẳn.

9. Bài thuốc chữa mụn nhọt bị rò mủ lâu ngày

• Chuẩn bị: 20g lá cây cơm rượu, 10g tinh tu cùng với 10g lá chanh.
• Thực hiện: Các vị thuốc trên đem phơi khô rồi tán nhỏ và rây lấy bột mịn. Dùng rắc trực tiếp lên vết thương sẽ rất nhanh lành.

10. Bài thuốc trị kén ăn, đầy trướng bụng

• Chuẩn bị: 15 – 20g quả cây cơm rượu, cùng với 7g vỏ quýt.
• Thực hiện: Cho 2 vị thuốc vào ấm sắc với 1 thăng nước trên lửa nhỏ trong 15 phút. Dùng thay nước trà mỗi ngày 1 thang.

11. Bài thuốc chữa đau bụng kinh

• Chuẩn bị: 12g rễ cây cơm rượu, 12g gỗ vang, 12g rễ bướm bạc, 8g sim rừng, 8g thiên niên kiện.
• Thực hiện: Tất cả các vị thuốc trên đem thái nhỏ rồi phơi khô. Sau đó cho vào ấm sắc chung với 400ml nước để thu 100ml thuốc. Chia đều thành 2 lần uống mỗi ngày chỉ 1 thang.

12. Bài thuốc chữa bệnh gout

• Chuẩn bị: 20g rễ cơm rượu, 30g cỏ xước tươi cùng 30g lá lốt.
• Thực hiện: Các vị thuốc trên đem thái nhỏ rồi sao vàng trên chảo nóng. Sau đó cho vào ấm, đổ thêm 800ml đun trên lửa nhỏ. Thu lấy khoảng 400ml thuốc chia đều làm 3 lần uống, ngày dùng 1 thang. Duy trì liên tục trong khoảng 1 tuần thì triệu chứng sẽ giảm dần.

13. Bài thuốc chữa tụ máu

• Chuẩn bị: 16g rễ cây cơm rượu, 16g đinh lăng, 20g thổ phục linh, 16g ngưu tất nam, 18g tục ngoạn, 16g kê huyết đằng, 10g ngải diệp, 20g tô mộc, 10g xuyên khung, 8g quế tâm, 10g cam thảo, 30g mai và chân cua.
• Thực hiện: Mai và chân cua cho lên chảo nóng soa vàng. Sau đó cho vào ấm cùng với các vị thuốc còn lại và sắc lấy nước uống. Dùng với liều lượng 1 thang/ngày.

14. Bài thuốc trị bệnh tiểu đường

• Chuẩn bị: 30g lá cây cơm rượu, 20g thổ phục linh cùng với 20g lá móng tay.
• Thực hiện: Các vị thuốc trên cho vào ấm, đổ thêm 1 lít nước vào rồi sắc trên lửa nhỏ trong 20 phút. Có thể chia lượng thuốc thu được thành nhiều lần uống trong ngày nhưng chỉ dùng 1 thang/ngày. Sử dụng hằng ngày để hỗ trợ kiểm soát đường huyết tốt hơn.

Cây cơm rượu mặc dù có nhiều công dụng trong điều trị bệnh nhưng tuyệt đối không sử dụng cho đối tượng phụ nữ mang thai. Ngoài ra, để đảm bảo an toàn cho sức khỏe, khi có ý định dùng dược liệu cho bất cứ mục đích nào cần tham khảo trước ý kiến thầy thuốc hoặc người có chuyên môn.