Hồng xiêm

Hồng xiêm (Sapoche) là loại trái cây có hương vị thơm ngon và giàu dinh dưỡng. Ngoài ra, vỏ, lá và quả xanh của cây còn được dân gian sử dụng để chữa bệnh tiêu chảy, rối loạn tiêu hóa, cầm máu, ngừa sâu răng và thông tiểu tiện.

• Tên gọi khác: Sapoche, Hồng xiêm, Lồng mứt, Xa phô chê.
• Tên khoa học: Manilkara zapota
• Họ: Hồng xiêm (danh pháp khoa học: Sapotaceae)

Mô tả dược liệu hồng xiêm

1. Đặc điểm của cây hồng xiêm

Hồng xiêm là cây thân gỗ, cao từ 2 – 10m và sống lâu năm. Thân có vỏ màu xám nâu, lỗ bì tròn, bên trong chứa nhiều mủ trắng. Nhánh cây thường mọc chéo, lá và cành khi còn non thường được phủ lông tơ.

Lá mọc so le, phiến hình bầu dục, không có lông và mặt lá có nhiều gân phụ nhỏ. Lá có xu hướng mọc gần nhau ở phần ngọn cành và thường cách khoảng 4 – 5mm.

Hoa mọc đơn độc, màu trắng, đài được phủ lông nâu và cuống hoa dài 1 – 2cm. Quả to, vỏ ngoài màu socola, thịt có cát, bên trong chứa 3 – 5 hạt màu đen, bóng và hơi dẹp. Cây ra hoa và sai quả gần như quanh năm.

2. Bộ phận dùng

Hạt, vỏ và quả xanh của cây hồng xiêm được sử dụng để làm thuốc. Quả hồng xiêm có vị ngọt, thơm nên được dùng ăn như một loại trái cây thông thường hoặc được sử dụng để làm sinh tố. Ở Mehico, người ta thu hoạch nhựa của cây hồng xiêm để làm kẹo cao su (chewing-gum).

3. Phân bố

Hồng xiêm là cây có nguồn gốc ở Mehico và một số nước Nam Mỹ. Cây được di thực vào nước ta từ nhiều năm trước và được trồng chủ yếu để lấy quả.

4. Thu hái – sơ chế

Thu hái gần như quanh năm và chủ yếu được dùng tươi.

5. Thành phần hóa học

Cây hồng xiêm chứa thành phần hóa học đa dạng, bao gồm:

• Hạt chứa axit xyanhhydric và dầu béo 23%.
• 100g quả hồng xiêm chứa chất đạm 0.44g, chất béo 1.10g, sắt 0.8mg, beta-carotene 60IU, phốt pho 12mg, canxi 21mg, riboflavin (vitamin B2) 0.02mg, pyridoxine (vitamin B6) 0.037mg, pantothenic acid (vitamin B5) 0.252mg, potassium 193mg, vitamin C 14.7mg,…
• Quả xanh và nhựa chứa gôm nhựa, trong gôm nhựa chứa 1.7% hydrat cacbon, 40% nhựa, 35% nước và một số chất khác.
• Vỏ cây non chứa một ít alkaloid, tannin và saponin.

Vị thuốc hồng xiêm

1. Tính vị

Vị ngọt, tính mát.

2. Quy kinh

Chưa có nghiên cứu.

3. Tác dụng dược lý của hồng xiêm

– Tác dụng của cây hồng viêm theo Đông Y:

• Quả hồng xiêm có tác dụng sinh tân dịch, nhuận tràng, thanh nhiệt, giải khát. Thường được dùng để trị táo bón và đại tiện khó khăn.
• Vỏ cây có tác dụng bồi bổ. Vỏ và quả xanh thường được sử dụng để trị sốt rét, tả, lỵ và tiêu chảy.
• Quả xanh còn được có tác dụng giải độc khi uống thuốc xổ quá liều.
• Hạt lợi tiểu và hạ sốt, chủ trị sốt cao và tiểu tiện không thông.

– Theo nghiên cứu dược lý hiện đại:

• Thành phần Potassium trong hồng xiêm có tác dụng hạ áp.
• Với hàm lượng dinh dưỡng dồi dào, sử dụng hồng viêm vào thời gian mang thai có tác dụng ngăn ngừa thiếu máu và thiếu canxi ở sản phụ. Ngoài ra loại quả này có thúc đẩy phát triển hệ thần kinh của thai nhi.
• Polyphenol và tannin trong quả hồng xiêm có tác dụng làm sạch dạ dày, giảm tiêu chảy và điều hòa hoạt động của đường ruột.
• Sapoche chứa nhiều chất chống oxy hóa, có tác dụng ngăn ngừa lão hóa, giảm hình thành nếp nhăn và ngăn ngừa các bệnh mãn tính như tim mạch, thoái hóa tế bào thần kinh, ung thư đại tràng,…
• Dược liệu còn chứa axit folic, giúp tái tạo tế bào hồng cầu mới và ngăn ngừa dị tật thai nhi.
• Một số nghiên cứu sơ bộ cho thấy, hồng viêm có tác dụng làm dịu và giảm áp lực lên hệ thần kinh trung ương. Do đó sử dụng loại quả này thường xuyên có thể giảm tình trạng lo âu, mất ngủ và giảm các triệu chứng trầm cảm.
• Hàm lượng canxi trong sapoche có tác dụng tăng mật độ xương và hỗ trợ điều trị bệnh loãng xương ở phụ nữ tiền mãn kinh.
• Hồng xiêm chứa hàm lượng sắt và folate dồi dào. Các thành phần này có tác dụng ngăn ngừa thiếu máu, tăng cường hệ miễn dịch và loại bỏ độc tố tích tụ qua đường tiểu.

– Tham khảo thêm một số tác dụng của hồng xiêm:

• Nhựa cây được sử dụng để sản xuất kẹo cao su.
• Chiết xuất từ hạt sapoche được thoa lên tóc nhằm duy trì độ mềm mượt, giảm số lượng tóc rụng và giảm độ nhạy cảm của da đầu.
• Nhân dân Campuchia sử dụng quả sapoche xanh để chữa lỵ.
• Một số nơi sử dụng quả non và lá non của cây sapoche giã nát và đắp lên vết chó, mèo cắn để giảm sưng đau.

4. Cách dùng – liều lượng

Có thể dùng hồng xiêm ở dạng sắc uống, tán bột hoặc dùng ăn trực tiếp. Liều dùng: 3 – 4 quả/ ngày, 15 – 20g vỏ/ ngày. Hạt của sapoche có tác dụng lợi tiểu nhưng nếu dùng liều cao có thể gây độc và khiến tiểu tiện không thông.

Bài thuốc chữa bệnh từ cây hồng xiêm

1. Bài thuốc chữa rối loạn tiêu hóa và tiêu chảy do ăn nhiều đạm và mỡ

• Bài thuốc 1: Chuẩn bị quả hồng xiêm xanh 15 – 20g, đem rửa sạch rồi sắc với 200ml nước còn lại 100ml. Mỗi lần dùng 50ml, ngày dùng 2 lần. Sử dụng bài thuốc sau khi ăn 15 phút và dùng uống liên tục trong vòng 3 – 5 ngày.
• Bài thuốc 2: Vỏ thân cây sapoche 6 – 10g, đem rửa sạch và sắc với 250ml nước còn 100ml. Mỗi lần uống 50ml, ngày dùng 2 lần.

2. Bài thuốc giúp hạ thân nhiệt và lợi tiểu tiện

• Chuẩn bị: Hạt sapoche 5g và lá tre 100g.
• Thực hiện: Sắc với 450ml nước đến khi còn lại 150ml. Chia nước sắc thành 2 lần uống trong ngày và dùng khi thuốc còn nóng.

3. Bài thuốc giúp kiện tỳ, thích hợp với người ăn uống kém và táo bón

• Bài thuốc 1: Chuẩn bị thủy xương bồ 5g, vỏ quả quýt (trần bì) 10g và lá hồng xiêm 20g. Đem rửa sạch và sắc với 400ml đến khi còn 150ml. Chia nước sắc thành 2 lần uống và dùng hết trong ngày. Áp dụng bài thuốc liên tục trong vòng 5 ngày.
• Bài thuốc 2: Ăn vài quả hồng xiêm chín (mỗi lần ăn 2 quả, ngày ăn 2 lần) liên tục trong vài ngày. Trường hợp táo bón nặng, có thể ăn từ 5 – 6 quả/ ngày.

4. Bài thuốc trị sâu răng và bảo vệ sức khỏe răng miệng

• Chuẩn bị: Lá sapoche.
• Thực hiện: Rửa sạch, nấu với nước trong vòng 10 phút rồi để nguội. Dùng nước này súc miệng để giảm viêm và hỗ trợ điều trị sâu răng.

5. Bài thuốc trị vết thương

• Chuẩn bị: Lá sapoche non.
• Thực hiện: Rửa sạch, giã nát với 1 ít muối rồi bó lên vết thương.

Những lưu ý khi sử dụng hồng xiêm (Sapoche)

• Tránh ăn quá nhiều quả hồng xiêm còn xanh do hoạt chất tannin trong quả có thể gây táo bón.
• Ngoài ra, bạn có thể dùng hồng xiêm để chế biến các món ăn giàu dinh dưỡng như mứt, sinh tố,…
• Hồng xiêm chứa lượng đường khá cao, vì vậy bệnh nhân tiểu đường nên thận trọng khi bổ sung loại quả này.

Cây hồng xiêm có nhiều công dụng hữu ích đối với sức khỏe. Tuy nhiên để tránh các rủi ro khi sử dụng loại quả này, bạn nên chỉ nên bổ sung với liều lượng thích hợp.