Cây cỏ máu

Cây cỏ máu là tên gọi dân gian của thảo dược kê huyết đằng. Vị thuốc này có khả năng quy vào các kinh Can, Thận giúp bồi bổ khí huyết, mát gan, giải độc, điều hòa kinh nguyệt.

• Tên gọi khác: Dây máu người, huyết đằng, kê huyết đằng, cây huyết rồng, cây máu gà, đại hoàng đằng, đại huyết đằng, cây hồng đăng, cây dây máu
• Tên khoa học: Sargentodoxaceae 
• Họ: Huyết đằng

Mô tả về cây cỏ máu

Đặc điểm thực vật

Cây cỏ máu là một dạng cây dây leo lớn có thân gỗ. Thân có thể dài đến 10 mét, đường kính thân dao động từ 3- 4 cm. Thân hình trụ tròn hoặc hơi dẹt, lớp vỏ ngoài màu nâu nhạt, hơi thô ráp. Cắt đôi thân thấy chảy ra nhựa màu đỏ tương tự như màu máu nên mới được người dân gọi là cây cỏ máu.

Lá cỏ máu là lá kép, bao gồm 3 – 9 lá chét hình trứng. Mặt trên của lá bóng nhẵn, màu xanh đậm, mặt dưới nhạt hơn. Lá chét nằm giữa cuống thường dài hơn so với các lá mọc hai bên.

Hoa cỏ máu mọc đâm ra từ các nách lá. Cuống hoa nhỏ, bên ngoài phủ lông mịn. Hoa mọc thành tràng mài tím. Quả ra vào tháng 9 đến tháng 10 trong năm. Quả đậu, hình trứng hoặc lưỡi liềm, dài khoảng 7cm, có lông nhung, chứa 3 – 5 hạt.

Phân bố

Cùng với Việt Nam, cây cỏ máu còn sinh trưởng ở một số quốc gia như Trung Quốc hay Lào. Ở nước ta, loại cây này được tìm thấy ở các vùng núi có độ cao trên 850 mét. Cây có thể mọc trong rừng hoặc ven các bờ sông suối. Cả miền Nam và miền Bắc đều có:

• Ở miền Nam: Cây có máu phân bố ở các tỉnh như Khánh Hòa, Bình Định, Đồng Nai, Vũng Tàu, Lâm Đồng, Quảng Trị…
• Ở miền Bắc: Cỏ mực phát triển nhiều nhất ở các tỉnh miền núi như Tuyên Quang, Hòa Bình, Lạng Sơn, Thanh Hóa…

Bộ phận dùng

Thân ( dây ) của cây cỏ máu lá bộ phận có giá trị dược liệu, được sử dụng làm thuốc chữa bệnh.

Đặc điểm dược liệu

Dược liệu tươi có hình trụ tròn hoặc hơi dẹt, to, dài, màu vàng nhạt, mặt cắt ngang có 2 – 3 vòng gỗ đồng tâm, tiết nhựa màu đỏ. Dược liệu khô được thái vát thành từng phiến hình bầu dục, kích thước to nhỏ không đều. Chất khô, cứng, nếm có vị chát.

Thu hái – Sơ chế dược liệu

Thân cây cỏ máu được người dân thu hái quanh năm, nhiều nhất là từ tháng 8 đến tháng 10. Những thân cây có vỏ màu vàng, mịn, chắc, còn tươi sẽ được chọn cắt trước.

Dược liệu được đem về cắt bỏ hết lá cành, phân loại theo kích thước. Dùng tươi hoặc sấy khô. Có 2 cách sơ chế dược liệu như sau:

• Dùng tươi: Rửa sạch dược liệu, thái vát thành những phiến mỏng, để tươi dùng ngay
• Dùng khô: Trước khi phơi khô, cần đem dược liệu đi ngâm nước. Thân cây nhỏ thì chỉ cần ngâm trong 1 – 2 giờ, thân to cần ngâm trong 3 ngày liền. Sau đó vớt ra, rửa sạch lại thêm lần nữa, thái mỏng. Làm khô bằng cách phơi hay sấy đều được.

Bảo quản

Dược liệu cỏ máu nếu không được bảo quản tốt sẽ rất dễ bị nấm mốc tấn công. Bệnh nhân khi tích trữ dược liệu chú ý để trong điều kiện nhiệt độ phòng ở những nơi khô ráo, mát mẻ.

Khi sử dụng dược liệu vào mùa Đông hoặc mùa mưa, độ ẩm không khí khá cao. Nên tranh thủ đem dược liệu phơi thường xuyên trong những ngày có nắng hoặc đem sấy lại để thời gian bảo quản được lâu hơn.

Thành phần hóa học của cây cỏ máu

Phân tích thành phần của cây cỏ máu trong phòng thí nghiệm thu được các chất sau:

– Trong thân cây:

• Beta Sitosterol
• Daucosterol
• 5 Alpha-Stigmastane-3 Beta
• 9-Methoxycoumestrol
• Milletol
• Medicagol
• Epicatechin
• Nhựa
• 4-tetrahydroxy chalcone
• Protocatechuic acid
• Licochalcone
• Friedelan-3-Alpha-Ol…

– Trong rễ, vỏ và hạt cây cỏ máu:

• Chất nhựa
• Glucozit
• Tanin và một số hợp chất khác

Vị thuốc cây cỏ máu

Tính vị: 

Theo ghi chép trong một số tài liệu y học cổ như Đông Dược Học Thiết Yếu, Trung Dược Học thì cây cỏ máu có tính ấm,, mùi thơm nhẹ, vị đắng, hậu ngọt ( tức khi dùng thấy bị đắng ở đầu lưỡi nhưng khi nuốt hết vào thì để lại vị ngọt ở cuống họng.

Quy kinh

Dược liệu cỏ máu quy vào 3 kinh gồm: Can, Thận, Tỳ

Tác dụng của cây cỏ máu

– Theo y học cổ truyền:

Cây cỏ máu có tác dụng chỉ thống, lợi huyết, thông kinh hoạt lạc, thư cân, hành huyết, táo Vị, làm bền chắc gân xương. 

Chủ trị:

• Thiếu máu
• Hư lao
• Mệt mỏi, hoa mắt, chóng mặt
• Đau lưng, mỏi gối
• Kinh nguyệt không đều
• Khí huyết hư
• Thiếu máu não
• Cơ thể suy nhược
• Đau dạ dày
• Đổ nhiều mồ hôi trộm
• Phụ nữ sau sinh bị thiếu máu, da dẻ xấu và kém sắc

– Theo nghiên cứu hiện đại:

Cây cỏ mực có tác động lên hệ thần kinh trung ương, hệ tim mạch. Ngoài ra, dược liệu còn thể hiện đặc tính kháng viêm và khả năng chuyển hóa phosphate. Cụ thể như sau:

• Chiết xuất cồn thuốc được thử nghiệm trên chuột bị viêm khớp cho thấy tình trạng viêm nhiễm do Formaldehyde được đẩy lùi. Trong một nghiên cứu khác trên chuột cũng cho thấy cỏ máu thúc đẩy khả năng chuyển hóa phosphate tại thận và tử cung của chuột.
• Đối với hệ tim mạch: Thử nghiệm cho chó và thỏ dùng nước sắc cỏ máu nhận thấy chỉ số huyết áp giảm. Ngoài ra, nước sắc từ dược liệu còn gây ức chế cơ tim ếch.
• Đối với hệ thần kinh trung ương: Tiêm dịch chiết từ cây cỏ máu vào màng bụng chuột nhắt, các nhà nghiên cứu nhận thấy nó có tác dụng giảm đau, an thần.

Liều lượng – Cách sử dụng

• Liều lượng: 10 – 30g mỗi ngày
• Cách sử dụng: Sắc uống, nấu uống như trà, ngâm rượu, hay cô đặc thành cao

Độc tính

Thử nghiệm tiêm chiết xuất dược liệu vào tĩnh mạch súc vật với liều lượng 4.25g/ kg, kết quả con vật bị chết.

4. Cách dùng – liều lượng

Cây dây máu thường được dùng sắc uống, ngâm rượu hoặc nấu cao. Mỗi ngày nên dùng từ 10 – 30g. Nếu có ý định dùng liều cao, vui lòng tham khảo ý kiến của bác sĩ khoa y học cổ truyền.

Bài thuốc chữa bệnh sử dụng cây cỏ máu

1. Điều trị bệnh viêm khớp dạng thấp

• Dùng thang thuốc gồm: 16g cây cỏ máu, 16g cây cứt lợn, 16g rễ vòi voi, 16g cây khúc khắc, 12g địa hoàng, 10g rễ cây cà gai leo, 10g hồng trúc, 12g ngưu tất, 10g cây đơn châu chấu, 10g rễ cúc ảo.
• Sắc thuốc uống 1 thang mỗi ngày giúp hỗ trợ chống viêm, giảm đau, làm ấm khớp và cải thiện các triệu chứng bệnh.

2. Chữa thiếu máu, trị bệnh hư lao

• Chuẩn bị 200 – 300g cây cỏ máu
• Tán nhỏ dược liệu, cho vào bình ngâm cùng 1 lít rượu
• Để ít nhất 7 – 10 ngày mới uống được

3. Điều trị đau mỏi lưng gối

Đau lưng, mỏi gối là hiện tượng thường gặp ở người già. Đây cũng là biểu hiện cho thấy chức năng thận đang bị suy giảm. Để điều trị, dân gian có bài thuốc chữa bệnh từ cây cỏ máu như sau:

• Chuẩn bị các thành phần thuốc gồm: 16g sâm nam ( tục đoạn ), 16g cỏ máu, 12g hương thảo, 12g cẩu tích, 12g khoan cân đằng (dây đau xương).
• Trộn chung tất cả lại thành một thang, cho vào ấm sắc chung với 700ml
• Chờ cho ấm thuốc sôi, vặn nhỏ lửa nấu cô đặc còn 300 ml.
• Gạn thuốc, để nguội còn hơi ấm chia 2 – 3 lần uống 
• Dùng mỗi ngày 1 thang trong khoảng 6 ngày liên tục sẽ thấy bệnh tình chuyển biến tích cực hơn.

4. Điều hòa kinh nguyệt, chữa khí huyết hư ở phụ nữ, máu kém lưu thông lên não (thiếu máu não), trong người mệt mỏi, hay bị chóng mặt, hoa mặt

• Chuẩn bị 1 thang thuốc gồm: Cây cỏ máu 16g, ngưu kinh 10g, khương hoàng (nghệ vàng) 6g, ích mẫu 12g.
• Sắc thuốc gạn lấy nước chia làm 2 – 3 phần đều nhau uống vào buổi sáng, trưa, tối
• Đều đặn uống mỗi ngày 1 thang để chữa kinh nguyệt không đều, cải thiện tình trạng khí huyết hư và tăng cường tuần hoàn máu lên não.

5. Điều trị bệnh đau lưng

• Dùng bài thuốc bao gồm các vị 16g cây cỏ máu, 16g củ kim cang, 16g rễ trinh nữ, 16g cườm thảo, 12g ngưu tất nam, 8g quế chi, 8g cây bao kim, 6g trần bì.
• Sắc thuốc uống mỗi ngày 1 thang kết hợp nghỉ ngơi và tập luyện điều độ để giảm đau lưng, kích thích lưu thông khí huyết.

6. Điều trị chứng ra nhiều mồ hôi trộm, suy yếu cơ thể

Bài 1:

• Tùy theo tình trạng bệnh dùng 90 -100g cây cỏ máu dạng tươi
• Rửa sạch dược liệu, đem sắc lấy 200ml nước uống hết trong ngày

Bài 2:

• Chuẩn bị 1 – 2 quả trứng gà ta, 90 – 100g cỏ máu
• Trứng gà luộc chín, bóc vỏ. Cỏ máu rửa sạch, cắt nhỏ
• Cả hai đem nấu thành canh ăn trong bữa cơm. Dùng liên tục một liệu trình khoảng 5 – 7 ngày có tác dụng bồi bổ sức khỏe, chống ra nhiều mồ hôi trộm.

7. Bài thuốc bồi bổ sức khỏe, lợi huyết, chữa cơ thể gầy yếu, kích thích tăng cân từ cây cỏ máu

• Chuẩn bị 50g dược liệu khô
• Rửa cỏ máu qua 2 lần nước cho sạch bụi bẩn và tạp chất bám vào trong quá trình phơi
• Bỏ vào ấm, nấu chung với 1,5 lít nước. Đun sôi khoảng 20 phút thì tắt bếp
• Gạn uống nhiều lần trong ngày, mỗi lần uống khoảng 100ml thay thế cho một phần nước lọc 
• Sử dụng liên tục một thời gian sẽ thấy cơ thể khỏe khoắn hơn, ăn ngon ngủ tốt và chỉ số cân nặng cũng được cải thiện.

8. Điều trị bệnh đau thần kinh tọa

• Dùng 20g cây cỏ máu, cây cỏ xước rễ lớn, thoát hạch nhân, hồng hoa và khương hoàng mỗi vị 12g, hạn liên thảo 10g, cam thảo 4g.
• Mỗi ngày lấy 1 thang sắc với 400ml nước trong 20 phút. Chia uống 2 lần.

9. Bồi bổ sức khỏe và phục hồi làn da cho phụ nữ sau sinh

Từ lâu, người dân các tỉnh miền núi đã biết sử dụng cây cỏ máu như một phương thuốc bồi bổ sức khỏe và sắc đẹp cho phụ nữ sau sinh một cách an toàn mà không ảnh hưởng đến chất lượng sữa mẹ.

• Cây cỏ máu tươi rửa sạch, phơi khô
• Mỗi ngày lấy 10g nấu nước uống
• Dùng khi còn ấm giúp thanh lọc cơ thể, mát gan, giải độc, làm đẹp da, giúp chị em nhanh chóng lấy lại vóc dáng và phục hồi sức khỏe sau sinh.

10. Chữa bệnh đau dạ dày

Bệnh đau dạ dày gây ra nhiều triệu chứng khó chịu như đau tức vùng thượng vị, đầy hơi, buồn nôn, ợ chua, ăn u6on1g kém tiêu hóa… Để cải thiện các triệu chứng trên có thể dùng 1 trong 3 bài thuốc từ cây cỏ máu như sau:

Bài 1:

• Chuẩn bị 16 – 20g cây cỏ máu
• Đun sôi kỹ lấy nước uống thay trà trong ngày 

Bài 2: 

• Dùng cây cỏ máu số lượng lớn, rượu trắng loại từ 40 độ trở lên 
• Dược liệu rửa sạch, xếp vào bình thủy tinh rồi đổ rượu vào cho đến khi ngập mặt thuốc
• Để nơi thoáng mát ngâm từ 15 – 30 ngày có thể dùng được
• Mỗi ngày uống 2 lần, mỗi lần 1 ly uống trà nhỏ ( khoảng 10ml)

Bài 3:

• Chuẩn bị 12g cây cỏ máu, 12g lôi công thảo khô, 12g chính hoài, 12g hà thủ ô, 12g hắc đại đậu, 12g cườm thảo, 12g cam thảo dây, 16g liêu sâm. 
• Tất cả rửa sạch, mỗi ngày lấy 1 thang sắc uống làm 3 – 4 lần
• Sau khi dùng vài thang bệnh sẽ đỡ hẳn.

11. Điều trị đau nhức tay chân

• Chuẩn bị các thành phần: Cỏ máu 12g, ngũ hoa 12g, dây ruột gà 12g, huyết đằng 12g, mao đương quy 12g, tang chi 12g.
• Sắc thuốc lấy 300ml nước chia 2 lần dùng hết trong ngày.

Lưu ý khi sử dụng cây cỏ máu

• Cỏ máu có thể gây động thai nên không an toàn cho bà bầu. Phụ nữ đang mang thai tránh sử dụng
• Trẻ em, người bị dị ứng hoặc quá mẫn với thành phần có trong dược liệu cũng không nên dùng
• Trường hợp sử dụng cây cỏ máu khô, đảm bảo dược liệu không bị pha lẫn với các tạp chất, cây cỏ khác. Dược liệu đã bị ẩm mốc, đổi màu thì không nên dùng có thể gây ngộ độc.
• Có máu có tính ấm. Vì vậy người có thể nhiệt nên thận trọng khi sử dụng. Dùng nhiều có thể gây táo bón, khô họng.
• Dùng cây cỏ máu đúng liều lượng được hướng dẫn đối với từng loại bệnh.

Tham khảo thêm:

• Cây Cơm Nguội – Công dụng trị bệnh và cách dùng
• Cây Cỏ Xước: Công dụng, cách dùng trị bệnh & tác hại